نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 دانشیار دانشگاه علامه طباطبایی
2 دانشجوی دکترای روابط بین الملل، دانشگاه علامه طباطبایی
چکیده
حوزه خزر را نمیتوان بهطور کامل ساختار مجزایی پنداشت که بازیگران آن قادر به حلوفصل قطعی اختلافات درونی خود باشند زیرا بهرغم تاریخ و فرهنگ مشترک بازیگران منطقهای و قرابت جغرافیایی آنها با یکدیگر هنوز نتوانستهاند، ترتیبات امنیتی کارآمدی میان خود برقرار سازند. اگرچه در این سیستم تابعه، قدرت بزرگ(روسیه) تاثیرگذاری فراوانی دارد، اما معادلات ژئوپلیتیک و ژئواکونومیک دریای خزر بهگونهای است که بازیگران مداخلهگر امکان استقلال درونی را از آن سلب مینمایند. از سوی دیگر، برخی از بازیگران ساحلی دریای خزر نیز همکاری اقتصادی و نظامی با قدرتهای فرامنطقهای را گامی جهت تامین منافع و امنیت خود در سطح منطقه میپندارند. بر این اساس، مقاله حاضر به دنبال پاسخگویی به این سوال است که فعالیتهای نظامی بازیگران مداخلهگر نظیر ایالات متحده آمریکا، اتحادیه اروپا و رژیم صهیونیستی در حوزه خزر چه تاثیری بر امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران دارد؟ فرضیه تحقیق این است که بازیگران مداخلهگر بهدلیل رسوخپذیری سیاسی و امنیتی برخی از بازیگران حوزه خزر به همکاری نظامی و تسلیحاتی با این بازیگران میپردازند و امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران را در ابعاد فرهنگی، سیاسی، اقتصادی و نظامی با چالش مواجه میسازند. در این مقاله، روش تحقیق بهصورت توصیفی- تحلیلی است
کلیدواژهها
- آجورلو، محمدجعفر و حسینپور دستکی، ابوذر(1393)، "تبیین ابعاد تاثیرگذاری نظامی شدن دریای خزر و امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران"، فصلنامه راهبرد دفاعی، سال دوازدهم، شماره 48.
- احمدی، حسین و جلیلپیران، داراب(1389)، "رژیم امنیتی حوزه دریای خزر پس از فروپاشی اتحاد شوروی تا 2009: موانع و چالشها"، فصلنامه تحقیقات سیاسی و بینالمللی، شماره 3.
- احمدیان، قدرتاله و غلامی، طهمورث(1388)، "آسیای مرکزی و قفقاز عرصه تنازع منافع روسیه، غرب و تهران" فصلنامه مطالعات اوراسیای مرکزی، سال دوم، شماره 4.
- احمدیپور، زهرا و لشگری، احسان(1388)، "تبیین ژئوپلیتیکی رقایت قدرتهای جهانی در منطقه خزر با در نظر گرفتن نقش فزاینده قدرت آمریکا در منطقه"، فصلنامه آسیای مرکزی و قفقاز، شماره 68.
-اصولی، قاسم(1392)، "همکاری سازمان ناتو و جهموری آذربایجان"، خبرگزاری فارس.
- امیدی، علی و خیری، مصطفی(1395)، "تاثیر روابط جمهوری جمهوری آذربایجان و اسرائیل بر امنیت ملی ایران"، فصلنامه مطالعات راهبردی، سال نوزدهم، شماره 3.
- بوزان، باری و ویور، الی و دو ویلد، پاپ(1386)، چارچوبی تازه برای تحلیل امنیت، ترجمه علیرضا طیب، تهران: پژوهشکده مطالعات راهبردی.
- پانفیلووا، ویکتوریا(1385)، "راهبرد نظامی آمریکا در حوزه خزر"، ماهنامه ایراس، شماره 16.
- پیشگاهی، زهرا و موسوی، سید رحمتالله(1389)، منافع قدرتهای فرامنطقهای و منطقهای در حوزه ژئوپلیتیکی قفقاز، تهران: سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح.
- حافظنیا، محمدرضا(1385)، اصول و مفاهیم ژئوپلیتیک، مشهد: انتشارات پاپلی.
- حسین زاده، مصطفی(1392)، مفهوموماهیتامنیتملی، مرکز مطالعات خلیج فارس.
- خانی، محمدحسن و کریمیپور، داوود(1391)، "روسیه دریای خزر و نظام بینالملل: گذار استراتژیک"، فصلنامه آسیای مرکزی و قفقاز، شماره 78.
- خبیری، کابک(1385) ، بحران اطلاعات و اقدام پیشگیرانه در سیاست امنیتی آمریکا، تهران: مرکز تحقیقات استراتژیک.
- زینالعابدین، یوسف و یحییپور، محمدصادق(1388)، "بررسی ساختار ئوپلیتیکی کشورهای حوزه خزر"، مجله فضای جغرافیایی، سال نهم، شماره 25.
- رمضانیبونش، فرزاد(1390)، نگاهی به روابط جمهوری جمهوری آذربایجان با اسرائیل، قابل دسترسی در:
http://peace-ipsc.org/fa, Accessed on 29/6/2016.
- روزف، ریک(1387)، نظامیگری از افغانستان تا دریای خزر، ترجمه کیانوش کیاکجوری، قابل دسترسی در:
http://www.payamemojahed.com/index.php/site/more,Accessed on 11/8/2016.
- رهنورد، حمید(1388)، "سیاست اتحادیه اروپا در قفقاز جنوبی: منافع و چالشها"، فصلنامه مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز، شماره 65.
- سجادپور، سیدمحمدکاظم(1383)، "سیاست خارجی آمریکا و مسئله انرژی در مناطق شمالی ایران"، فصلنامه مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز، سال سیزدهم، شماره 47.
- سلیمانی پورلک، فاطمه و شجاع، مرتضی(1390)، "عوامل موثر در نظامی شدن دریاچه خزر"، فصلنامه راهبرد دفاعی، سال نهم، شماره 33.
- شادیوند، قادر(1391)، "رویکرد اتحادیه اروپا در قبال ذخایر نفت خام و گاز طبیعی آسیای میانه و قفقاز: فرصتها و چالشهای پیشروی ایران"، ماهنامه اکتشاف و تولید، شماره 98.
- شیخالاسلامی، محمدحسن و حسینی، سید محمد حسین و شیراوند، صارم(1394)، تاثیر نظامی کردن حوزه دریای خزر بر امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران، فصلنامه آسیای مرکزی و قفقاز، شماره 89.
- طاهری، ابولقاسم و فرهمند، بهزاد(1393)، "نقش تعامل و تقابل سیاست خارجی آمریکا و روسیه در توسعه منطقه قفقاز جنوبی: مطالعه موردی انرژی"، فصلنامه تخصصی علوم سیاسی، سال دهم، شماره 29.
- قاسمی، حاکم و ناظری، زهرا(1390)، "تحولات ژئوپلیتیک در حوزه دریای خزر و تغییر نقش قدرتهای بزرگ در این منطقه"، فصلنامه ژئوپلیتیک، سال هفتم، شماره 3.
- کامران دستجردی، حسن و همکاران(1390)، "حضور اسرائیل در قفقاز و تأثیر آن بر امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران(با کاربرد نظریه بازیها)"، فصلنامه انجمن جغرافیای ایران، سال نهم، شماره 28.
- کامران، حسن و همکاران(1389)، "بررسی و تحلیل نقش خزر در معادلات ژئوپلیتیک منطقهای"، نشریه جغرافیا، سال هشتم، شماره 27.
- مولایی، یوسف و جانباز، دیان(1395)، "ژئوپلیتیک و موازنه قدرت در خزر"، فصلنامه مطالعات اوراسیای مرکزی، دوره نهم، شماره 1.
- نامی، محمدحسن(1389)، جایگاه دریای خزر در استراتژیهای جهانی با تاکید بر قرن 21، تهران: نشر زیتون سبز.
- واعظی، محمود(1388)، "منافع قدرتهای بزرگ در آسیای مرکزی و قفقاز"، فصلنامه آسیای مرکزی و قفقاز، شماره 66.
- یزدانی، عنایتالله (1385)، "ژئوپلیتیک نفت در منطقه خزر و نقش آمریکا: بازدارندگی جدید"، فصلنامه آسیای مرکزی و قفقاز، سال پانزدهم، شماره 56.
- یزدانی، عنایتالله و همکاران (1386)، "تبیین ژئوپلیتیکی رقابت قدرتها: مطالعه موردی اوراسیای مرکزی در بازی بزرگ جدید"، فصلنامه ژئوپلیتیک، سال سوم، شماره 3.
-Aladin, Nicolai and Plontikov, Igor (2014), The Caspian Sea, Lake Basin Management Initiative.
-Azar, Edward and in Moon, Chung (2015), “Third world National Security: Toward a New Conceptual Framework”, International Interactions, Vol.11, No 2.
-Blank, Stephen (2012), “Energy Economic and Security in Central Asia: Russia and its Rivals”, Central Asia Survey, Vol. 14, No 3.
-Blum, Douglas (2015), Russion Caspian Policy under Premakov, Program on New Approaches to Russian Security, PONARS.
-Chufrin, Gennady (2004), The Energy Dimension in Russian Global Strategy, James A Baker 111 Institute for Public Policy, Rice University.
-Goldman, M.I (2008), Petro State: Putin, Power and New Russia, Oxford University press.
-Hyman, Antony (2015), Centeral Asia and the Middle East, the Emerging Links London: Zed Books.
-Kaliyeva, Dinara (2014), The Geopolitical Situation in the Caspian region, UNISCI Discussion Papers.
-Karimov, Reshad and Eugene, Chausovsky and Kamal, Makili-Aliyev (2011), the Caspian Bain: Geopolitical and the Future Balance of Power, Baku: SAM Center for Strategic Studies.
-Khalifa Zadeh, Mahir (2013), “Israeli-Azerbaijani Alliance and Iran”, Middle East Review of International Affairs, Vol.17, No.1.
-Laruelle, Marlène & Peyrouse, Sbastien (2009), “the Militarization of the Caspian Sea: Great Games and Small Games Over the Caspian Fleets”, Central Asia-Caucasus Institute & Silk Road Studies Program.
-Lindenstrauss, Gallia (2015), “Israel-Azerbaijan: Despite the Constraints, a Special Relationship”, Strategic Assessment, Vol.17, No.4.
-Manning Senior Fellow (2016), “Council on Foreign Relations: The Myth of the Caspian Great Game and the New Persian Gulf”, the Brown Journal of World Affairs, Vol. 7, No. 2.
-Murinson, Alexander (2014), the Ties between Israel and Azerbaijan, the Begin-Sadat Center for Strategic Studies, Bar-Ilan University.
-Rubin, Barry (2013), Notes on Turkey- Israel Relations, Foreign Affairs.
-Star, Frederick (2014), “Power Failure”, National Interest, No 47.
-Shaffer, Brenda (2003), Iran’s Role in the South Caucasus and Caspian Region: Diverging Views of the U.S. and Europe, SWP Berlin, Iran and It's Neighbors, US: Harvard University, Belfer Center.
-Walker, R.B.J (2014), the Concept of Security and International Relation Theory, University of California, Institute of Global Conflict and Cooperation.
-http://ariananews.co, Accessed on: 26/4/2016.
-http://www.ccsi.ir, Accessed on: 14/4/2013.
-https://dari.sputniknews.com, Accessed on: 16/4/2015.
-http://news.irib.ir, Accessed on: 14/1/2014.
- http://parstoday.com, Accessed on: 13/12/2016.
- http://qafqaz.ir/fa, Accessed on: 16/8/2016.