نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار دانشگاه علامه طباطبایی

2 دانشجوی دکترای روابط بین الملل، دانشگاه علامه طباطبایی

چکیده

حوزه خزر را نمی­توان به­طور کامل ساختار مجزایی پنداشت که بازیگران آن قادر به حل‌و‌فصل قطعی اختلافات درونی خود باشند زیرا به‌رغم تاریخ و فرهنگ مشترک بازیگران منطقه­ای و قرابت جغرافیایی آنها با یکدیگر هنوز نتوانسته­اند، ترتیبات امنیتی کارآمدی میان خود برقرار سازند. اگرچه در این سیستم تابعه، قدرت بزرگ(روسیه) تاثیرگذاری فراوانی دارد، اما معادلات ژئوپلیتیک و ژئواکونومیک دریای ‌خزر به­گونه­ای است که بازیگران مداخله­گر امکان استقلال درونی را از آن سلب می‌نمایند. از سوی دیگر، برخی از بازیگران ساحلی دریای خزر نیز همکاری اقتصادی و نظامی با قدرت­های فرامنطقه­ای را گامی جهت تامین منافع و امنیت خود در سطح منطقه می‌پندارند. بر این اساس، مقاله حاضر به دنبال پاسخگویی به این سوال است که فعالیت­های نظامی  بازیگران مداخله­گر نظیر ایالات متحده آمریکا، اتحادیه اروپا و رژیم صهیونیستی در حوزه خزر چه تاثیری بر امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران دارد؟ فرضیه تحقیق این است که بازیگران مداخله­گر به­دلیل رسوخ­پذیری سیاسی و امنیتی برخی از بازیگران حوزه خزر به همکاری نظامی و تسلیحاتی با این بازیگران می­پردازند و امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران را در ابعاد فرهنگی، سیاسی، اقتصادی و نظامی با چالش مواجه می­سازند. در این مقاله، روش تحقیق به­صورت توصیفی- تحلیلی است

کلیدواژه‌ها

- آجورلو، محمدجعفر و حسین­پور دستکی، ابوذر(1393)، "تبیین ابعاد تاثیرگذاری نظامی شدن دریای خزر و امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران"، فصلنامه راهبرد دفاعی، سال دوازدهم، شماره 48.
- احمدی، حسین و جلیل­پیران، داراب(1389)، "رژیم امنیتی حوزه دریای خزر پس از فروپاشی اتحاد شوروی تا 2009: موانع و چالش­ها"، فصلنامه تحقیقات سیاسی و بین­المللی، شماره 3.
- احمدیان، قدرت­اله و غلامی، طهمورث(1388)، "آسیای مرکزی و قفقاز عرصه تنازع منافع روسیه، غرب و تهران" فصلنامه مطالعات اوراسیای مرکزی، سال دوم، شماره 4.
- احمدی­پور، زهرا و لشگری، احسان(1388)، "تبیین ژئوپلیتیکی رقایت قدرت­های جهانی در منطقه خزر با در نظر گرفتن نقش فزاینده قدرت آمریکا در منطقه"، فصلنامه آسیای مرکزی و قفقاز، شماره 68.
-اصولی، قاسم(1392)، "همکاری سازمان ناتو و جهموری آذربایجان"، خبرگزاری فارس.
- امیدی، علی و خیری، مصطفی(1395)، "تاثیر روابط جمهوری جمهوری آذربایجان و اسرائیل بر امنیت ملی ایران"، فصلنامه مطالعات راهبردی، سال نوزدهم، شماره 3.
- بوزان، باری و ویور، الی و دو ویلد، پاپ(1386)، چارچوبی تازه برای تحلیل امنیت، ترجمه علیرضا طیب، تهران: پژوهشکده مطالعات راهبردی.
- پانفیلووا، ویکتوریا(1385)، "راهبرد نظامی آمریکا در حوزه خزر"، ماهنامه ایراس، شماره 16.
- پیشگاهی، زهرا و موسوی­، سید رحمت­الله(1389)، منافع قدرت­های فرامنطقه­ای و منطقه­ای در حوزه ژئوپلیتیکی قفقاز، تهران: سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح.
- حافظ­نیا، محمدرضا(1385)، اصول و مفاهیم ژئوپلیتیک، مشهد: انتشارات پاپلی.
- حسین زاده، مصطفی(1392)، مفهوموماهیتامنیتملی، مرکز مطالعات خلیج فارس.
- خانی، محمدحسن و کریمی­پور، داوود(1391)، "روسیه دریای خزر و نظام بین­الملل: گذار استراتژیک"، فصلنامه آسیای مرکزی و قفقاز، شماره 78.
- خبیری، کابک(1385) ، بحران اطلاعات و اقدام پیشگیرانه در سیاست امنیتی آمریکا، تهران: مرکز تحقیقات استراتژیک.
- زین­العابدین، یوسف و یحیی­پور، محمدصادق(1388)، "بررسی ساختار ئوپلیتیکی کشورهای حوزه خزر"، مجله فضای جغرافیایی، سال نهم، شماره 25.
- رمضانی­بونش، فرزاد(1390)، نگاهی به روابط جمهوری جمهوری آذربایجان با اسرائیل، قابل دسترسی در:
http://peace-ipsc.org/fa, Accessed on 29/6/2016.
- روزف، ریک(1387)، نظامی­گری از افغانستان تا دریای خزر، ترجمه کیانوش کیاکجوری، قابل دسترسی در:
- رهنورد، حمید(1388)، "سیاست اتحادیه اروپا در قفقاز جنوبی: منافع و چالش­ها"، فصلنامه مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز، شماره 65.
- سجادپور، سیدمحمدکاظم(1383)، "سیاست خارجی آمریکا و مسئله انرژی در مناطق شمالی ایران"، فصلنامه مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز، سال سیزدهم، شماره 47.
- سلیمانی پورلک، فاطمه و شجاع، مرتضی(1390)، "عوامل موثر در نظامی شدن دریاچه خزر"، فصلنامه راهبرد دفاعی، سال نهم، شماره 33.
- شادی­وند، قادر(1391)، "رویکرد اتحادیه اروپا در قبال ذخایر نفت خام و گاز طبیعی آسیای میانه و قفقاز: فرصت­ها و چالش­های پیش­روی ایران"، ماهنامه اکتشاف و تولید، شماره 98. 
- شیخ­الاسلامی، محمدحسن و حسینی، سید محمد حسین و شیراوند، صارم(1394)، تاثیر نظامی کردن حوزه دریای خزر بر امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران، فصلنامه آسیای مرکزی و قفقاز، شماره 89.
- طاهری، ابولقاسم و فرهمند، بهزاد(1393)، "نقش تعامل و تقابل سیاست خارجی آمریکا و روسیه در توسعه منطقه قفقاز جنوبی: مطالعه موردی انرژی"، فصلنامه تخصصی علوم سیاسی، سال دهم، شماره 29.
- قاسمی، حاکم و ناظری، زهرا(1390)، "تحولات ژئوپلیتیک در حوزه دریای خزر و تغییر نقش قدرت­های بزرگ در این منطقه"، فصلنامه ژئوپلیتیک، سال هفتم، شماره 3.
- کامران دستجردی، حسن و همکاران(1390)، "حضور اسرائیل در قفقاز و تأثیر آن بر امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران(با کاربرد نظریه بازی­ها)"، فصلنامه انجمن جغرافیای ایران، سال نهم، شماره 28.
- کامران، حسن و همکاران(1389)، "بررسی و تحلیل نقش خزر در معادلات ژئوپلیتیک منطقه­ای"، نشریه جغرافیا، سال هشتم، شماره 27.
- مولایی، یوسف و جانباز، دیان(1395)، "ژئوپلیتیک و موازنه قدرت در خزر"، فصلنامه مطالعات اوراسیای مرکزی، دوره نهم، شماره 1.
- نامی، محمدحسن(1389)، جایگاه دریای خزر در استراتژی­های جهانی با تاکید بر قرن 21، تهران: نشر زیتون سبز.
- واعظی، محمود(1388)، "منافع قدرت­های بزرگ در آسیای مرکزی و قفقاز"، فصلنامه آسیای مرکزی و قفقاز، شماره 66.
-­ یزدانی، عنایت­الله (1385)، "ژئوپلیتیک نفت در منطقه خزر و نقش آمریکا: بازدارندگی جدید"، فصلنامه آسیای مرکزی و قفقاز، سال پانزدهم، شماره 56.
- یزدانی، عنایت­الله و همکاران (1386)، "تبیین ژئوپلیتیکی رقابت قدرت­ها: مطالعه موردی اوراسیای مرکزی در بازی بزرگ جدید"، فصلنامه ژئوپلیتیک، سال سوم، شماره 3.
 -Aladin, Nicolai and Plontikov, Igor (2014), The Caspian Sea, Lake Basin Management Initiative.
-Azar, Edward and in Moon, Chung (2015), “Third world National Security: Toward a New Conceptual Framework”, International Interactions, Vol.11, No 2. 
-Blank, Stephen (2012), “Energy Economic and Security in Central Asia: Russia and its Rivals”, Central Asia Survey, Vol. 14, No 3.
-Blum, Douglas (2015), Russion Caspian Policy under Premakov, Program on New Approaches to Russian Security, PONARS.
-Chufrin, Gennady (2004), The Energy Dimension in Russian Global Strategy, James A Baker 111 Institute for Public Policy, Rice University.
-Goldman, M.I (2008), Petro State: Putin, Power and New Russia, Oxford University press.
-Hyman, Antony (2015), Centeral Asia and the Middle East, the Emerging Links London: Zed Books.
-Kaliyeva, Dinara (2014), The Geopolitical Situation in the Caspian region, UNISCI Discussion Papers.
-Karimov, Reshad and Eugene, Chausovsky and Kamal, Makili-Aliyev (2011), the Caspian Bain: Geopolitical and the Future Balance of Power, Baku: SAM Center for Strategic Studies.
-Khalifa Zadeh, Mahir (2013), “Israeli-Azerbaijani Alliance and Iran”, Middle East Review of International Affairs, Vol.17, No.1.
-Laruelle, Marlène & Peyrouse, Sbastien (2009), “the Militarization of the Caspian Sea: Great Games and Small Games Over the Caspian Fleets”, Central Asia-Caucasus Institute & Silk Road Studies Program.
-Lindenstrauss, Gallia (2015), “Israel-Azerbaijan: Despite the Constraints, a Special Relationship”, Strategic Assessment, Vol.17, No.4.
-Manning Senior Fellow (2016), “Council on Foreign Relations: The Myth of the Caspian Great Game and the New Persian Gulf”, the Brown Journal of World Affairs, Vol. 7, No. 2.
-Murinson, Alexander (2014), the Ties between Israel and Azerbaijan, the Begin-Sadat Center for Strategic Studies, Bar-Ilan University.
-Rubin, Barry (2013), Notes on Turkey- Israel Relations, Foreign Affairs.
-Star, Frederick (2014), “Power Failure”, National Interest, No 47.         
-Shaffer, Brenda (2003), Iran’s Role in the South Caucasus and Caspian Region: Diverging Views of the U.S. and Europe, SWP Berlin, Iran and It's Neighbors, US: Harvard University, Belfer Center.
-Walker, R.B.J (2014), the Concept of Security and International Relation Theory, University of California, Institute of Global Conflict and Cooperation.
-http://ariananews.co, Accessed on: 26/4/2016.
-http://www.ccsi.ir, Accessed on: 14/4/2013.
-https://dari.sputniknews.com, Accessed on: 16/4/2015.
-http://news.irib.ir, Accessed on: 14/1/2014.
- http://parstoday.com, Accessed on: 13/12/2016.
- http://qafqaz.ir/fa, Accessed on: 16/8/2016.