نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری تخصصی علوم سیاسی گرایش سیاست‌گذاری، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب، تهران، ایران

2 استاد دانشکده روابط بین الملل وزارت امور خارجه، تهران، ایران

3 استادیار گروه روابط بین‌الملل دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب، تهران- ایران

4 دانشیار گروه مدیریت دولتی دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات، تهران- ایران

چکیده

 ابتکار کمربند- راه چین در فرایند سیاست‌گذاری عمومی کشورهای هدف تأثیر داشته است. لذا پژوهش پیش رو درصدد برررسی آن است که طرح کمربند- راه چگونه بر سیاست‌گذاری عمومی ایران تأثیر گذاشته است؟ چه عواملی باعث تغییر راهبرد ایران در کمربند- راه  بوده‌اند؟ یافته‌های پژوهش نشان می‌دهند راهبرد جدید در قبال طرح که می‌توان آن را چرخش سیاست ایران به شرق تعبیر کرد، مؤید این تأثیرگذاری است. این تأثیر در سطح کلان در همکاری‌ راهبردی ۲۵سالۀ ایران و چین و در سطح اجرایی در بخش حمل‌ونقل مشهود است. چرایی و چگونگی تأثیرگذاری کمربند- راه بر روند سیاست‌گذاری عمومی ایران در دولت‌های یازدهم و دوازدهم، در چهارچوب «نظریۀ ائتلاف مدافع» تبیین شده است. این رهیافت، تغییر خط‌‌مشی را ناشی از دو عامل «تلاطم‌های بیرونی و شوک وارده بر سیستم خط‌‌مشی» و «یادگیری خط‌مشی‌محور سیاست‌گذاران در فرایند تصمیم‌گیری» می‌داند. پژوهش از نوع توصیفی- تحلیلی است و با روش تبیینی بر پایۀ مطالعات کتابخانه‌ای و اینترنتی درصدد اثبات فرضیه برآمده است.

کلیدواژه‌ها

آلیسون، گراهام‌تی، 1364، شیوه‌های تصمیم‌گیری در سیاست خارجی، ترجمۀ: منوچهر شجاعی، تهران، نشر علمی و فرهنگی.
اشرفی، مهدی، 1397، حذف ایران از ترانزیت منطقه‌ای کالا تا ۲۰۳۰، خبرگزاری مهر، قابل دسترسی در: www.mehrnews.com
استار، دراگون و استاورس مانزاناکیس، 2017، «چین 2025، چشم‌انداز پژوهش و نوآوری»، قابل دسترسی در: مرکز بررسی‌های استراتژیک ریاست‌جمهوری، 1398، مجموعه مقالات چین، استراتژی‌های آینده چین، ج۱، چ۱، ترجمه: ابوالفضل غیاثوند، تهران: نشر کتاب راهبرد.
اسکویل، اندرو و علیرضا نادر، 2014، «چین در خاورمیانه اژدهای محتاط»، مؤسسه رند، قابل دسترسی در: مجموعه مقالات چین، استراتژی‌های آینده چین، ج۱، چ۱، ترجمه: ابوالفضل غیاثوند، تهران: نشر کتاب راهبرد.
اشتریان، کیومرث و راضیه امامی، 1393، «ساماندهی ارزیابی سیاست‌های عمومی در جمهوری اسلامی ایران»، دوفصلنامه علمی- پژوهشی دانش سیاسی، سال۱۰، ش۲.
اکبری، عابد، 1398، «جایگاه بندر چابهار در سیاست نگاه به شرق جمهوری اسلامی ایران»، امنیت بین‌الملل، ویژه‌نامه کنفرانس بین‌المللی توسعه بندر چابهار در پرتو سیاست نگاه به شرق جمهوری اسلامی ایران، مؤسسه مطالعات و تحقیقات بین‌المللی ابرار معاصر تهران، س۲، ش۱.
الهامی، محمدرضا، ۱۳۹۸، گفت‌وگو.
امیراحمدیان، بهرام، 1398، «ابتکار کمربند- راه، ابتکار شی جین‌پینگ رئیس‌جمهور چین»، مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، دفتر مطالعات زیربنایی (گروه حمل‌ونقل)، ش16672.
ایرنا، 1399، «نقش ویژه ایران در راه ابریشم برای مبارزه با یک‌جانبه‌گرایی»، دفتر پکن، قابل دسترسی در: www.Irna.ir.cdn.ampproject.org.
پچساوا، اوا و جاکوب باند، 2017، «آینده‌های افق چینی ۲۰۲۵»، قابل دسترسی در: مرکز بررسی‌های استراتژیک ریاست جمهوری، 1398، مجموعه مقالات چین، استراتژی‌های آینده چین، ج۱، چ۱، ترجمه: ابوالفضل غیاثوند، تهران: نشر کتاب راهبرد.
پورنجفی، وجیهه ‌سادات و شهروز شریعتی، 1394، «ظرفیت استراتژیک ایران در دکترین خیزش صلح‌آمیز چین»، فصلنامه ژئوپلیتیک، س۱۱، ش۳.
جعفری، محمد، 1398، «نقش توسعه بندر چابهار به‌عنوان یک ابر پروژه در توسعه اقتصادی»، امنیت بین‌الملل، ویژه‌نامه کنفرانس بین‌المللی توسعه بندر چابهار در پرتو سیاست نگاه به شرق جمهوری اسلامی ایران، مؤسسه مطالعات و تحقیقات بین‌المللی ابرار معاصر تهران، س۲، ش۱.
جین‌پینگ، شی، ۱۳۹۴، «چشم‌انداز روشن روابط چین و ایران»، یادداشت اختصاصی، روزنامۀ ایران، قابل دسترسی در:www.Irna.ir.news/81929525
خانی‌ جوی‌آباد، محمود، 1396، «اقتصاد سیاسی سیاست خارجی چین، هند و جمهوری اسلامی ایران»، پایان‌نامۀ دکتری، تهران: دانشگاه شهید بهشتی.
خبرگزاری تسنیم، 1395، «مبادلات 20 میلیارد دلاری ایران و چین در 8 ماه»، قابل دسترسی در:
http://tasnimnews.com/fa/news/1395/7/7/1198461
خداقلی‌پور، علیرضا، 1396، «ابتکار کمربند- راه چین و تأثیر آن بر منافع ملی جمهوری اسلامی ایران»، فصلنامه سیاست خارجی، س۳۱، ش۱.
دبیرخانۀ شورای عالی مناطق آزاد، 1397، «نگاهی به کمربند جهانی چین در قالب احیای جاده ابریشم و نقش مناطق آزاد ایران»، پایگاه خبری مناطق آزاد و ویژه اقتصادی، قابل دسترسی در:
دوست‌خواه واجاری، رضا، 1394، «شناسایی و رتبه‌بندی عوامل مؤثر بر ترانزیت جاده‌ای کالا از کشور»، ماهنامه راهبران، سازمان راهداری و حمل‌ونقل جاده‌ای کشور، ش۹۱.
رادیو بی‌بی‌سی، ۲۴ اردیبهشت۱۳۹۶، قابل دسترسی در:,www.bbc.com (14May2017) http://bbc/persian.
رحیم‌پور، علی، (مدیرعامل هولدینگ گردشگری تأمین اجتماعی ایران-هگتا)، ۱۳۹۸، گفت‌و‌گو.
رسولی، سعید، 1395، مزیت‌های حمل و نقل ریلی جمهوری اسلامی ایران، قابل دسترسی در:
رضایی، مسعود و سعید وثوقی، 1396، «سنجش روابط دفاعی ایران و چین در دوره ریاست‌جمهوری حسن روحانی»، فصلنامه مطالعات راهبردی سیاستگذاری عمومی، س۷، ش۲۴.
رضایی ارجرودی، عبدالرضا، 1383، «اهمیت و جایگاه صنعت حمل‌ونقل در ارتقا و شکوفایی اقتصاد کشور»، یازدهمین کنفرانس دانشجویی عمران سراسر کشور، هرمزگان.
روزنامۀ اطلاعات، ۱۳۹۸، «گزارش خط ریلی سریع‌السیر تهران- قم- اصفهان»، س94، ش27382، قابل دسترسی در: www.ettelaat.com
زارع، محمد، 1397، «ایران و ابهام در تعامل جاده ابریشم»، ایراس، قابل دسترسی درhttp://www.addtoany.com :
زیمرمن، توماس، 2015، «جاده ابریشم جدید: چین، ایالات متحده و آینده آسیای مرکزی»، قابل دسترسی در: مرکز بررسی‌های استراتژیک ریاست جمهوری، 1398، مجموعه مقالات چین، استراتژی‌های آینده چین، ج۱، چ۱، ترجمه: ابوالفضل غیاثوند، نشر کتاب راهبرد.
ساباتیه، پل.‌ای، 1393، نظریه‌های فرآیند خط‌مشی عمومی، چ۱، ترجمه: حسن دانایی‌فرد، تهران: انتشارات صفار.
ساسانی، مهدی، 1390، «جایگاه ترانزیت در اقتصاد مقاومتی»، نخستین همایش اقتصاد مقاومتی ایران.
سجادپور، سید محمدکاظم و شهروز شریعتی، 1390، «گزاره ایران در روابط آمریکا و چین 1991-2009»، فصلنامه ژئوپلیتیک، س۷، ش۲.
شاه‌محمدی، پریسا، 1398، راهبرد جاده ابریشم چین، تهران: مرکز مطالعات سیاسی و بین‌المللی وزارت امور خارجه.
شریعتی‌نیا، محسن و زهرا توحیدی، 1393، همگرایی آسیایی، فرصت‌ها و تهدیدات برای ایران، تهران: دفتر مطالعات سیاسی و بین‌المللی وزارت امور خارجه.
شریعتی‌نیا، محسن و حمیدرضا عزیزی، 1396، «همکاری ایران و چین در کمربند اقتصادی»، فصلنامه روابط خارجی، س۹، ش۴، ص39-7.
صدرانیا، حسن و وحید رنجبر حیدری، 1398، «شورای توسعه سواحل مکران، الزامات و رویکردها»، امنیت بین‌الملل، ویژه‌نامه کنفرانس بین‌المللی توسعه بندر چابهار در پرتو سیاست نگاه به شرق جمهوری اسلامی ایران، مؤسسه مطالعات و تحقیقات بین‌المللی ابرار معاصر تهران، 2(1).
فخریه کاشان، اصغر، 1396، «ایران در کانون پروژه هزار میلیارد دلاری یک کمربند- یک جاده» گفت‌و‌گو، قابل دسترسی در: www.tasnimnews.com
قریب، حسین، 1390، بررسی کارکردهای انواع عقل در سیاستگذاری عمومی جمهوری اسلامی ایران، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
قلی‌پور، رحمت‌الله و ابراهیم غلام‌پور آهنگر، 1389، فرآیند سیاستگذاری عمومی در ایران، تهران: مجلس شورای اسلامی.
قوام، عبدالعلی، 1384، روابط بین‌الملل، نظریه‌ها و رویکردها، تهران: سمت.
قیاسی، ریچارد و جیاپی ژوو، 2017، «بازبینی کمربند اقتصادی جاده ابریشم با درنظرگرفتن دلایل امنیتی و جنبه‌های همکاری اروپا و چین»، قابل دسترسی در: مرکز بررسی‌های استراتژیک ریاست‌جمهوری، 1398، مجموعه مقالات چین، استراتژی‌های آینده چین، ج۱، چ۱، ترجمه: ابوالفضل غیاثوند، نشر کتاب راهبرد.
کای، پیتر، 2017، «شناخت کمربند و جاده چین»، قابل دسترسی در: مرکز بررسی‌های استراتژیک ریاست‌جمهوری، 1398، مجموعه مقالات چین، استراتژی‌های آینده چین، ج۱، چ۱، ترجمه: ابوالفضل غیاثوند، نشر کتاب راهبرد.
کرمی، جهانگیر، 1395، «کمربند اقتصادی جاده ابریشم (راه ابریشم چینی) و جایگاه ایران»، گزارش نخستین مباحثه موضوعی گروه تلگرامی ایراس.
لی‌مینگ، هوا، 1399، وبینار بررسی توافق همکاری راهبردی ایران و چین، مشرق، تیر ۱۳۹۹، قابل دسترسی در: www.mashreghnews.
مجلس شورای اسلامی، 1389، «قانون برنامه پنج‌ساله پنجم توسعه»، روزنامۀ رسمی کشور.
------------------، 1394، گزارش بخش حمل‌ونقل کشور، مرکز پژوهش‌ها.
------------------، 1396، سیاست‌های ابلاغی برای تدوین برنامۀ ششم.
------------------، 1396، «قانون برنامه پنج‌ساله ششم توسعه»، روزنامۀ رسمی کشور.
مدرس خیابانی، 1398، گفت‌و‌گو، قابل دسترسی در: www.Irna.ir.news
مرکز بررسی‌های استراتژیک ریاست‌جمهوری، 1398، استراتژی‌های آینده چین، مجموعه مقالات چین، ج۱، چ۱، ترجمه: ابوالفضل غیاثوند، تهران: نشر کتاب راهبرد، قابل دسترسی در: http://css.ir
مرکز بررسی‌های استراتژیک ریاست‌جمهوری، 1398، چشم‌انداز اقتصادی کمربند- راه، مجموعه مقالات چین، ترجمه: ابوالفضل غیاثوند، ۲جلدی، چ۱، تهران: نشر کتاب راهبرد، قابل دسترسی در: http://css.ir
ملک‌محمدی، حمیدرضا و یحیی کمالی، 1395، «بررسی مفاهیم پارادایم، مرجعیت و ائتلاف حامی در تحلیل سیاستگذاری عمومی»، فصلنامۀ سیاست، س۴۶، ش۱.
ملکی، عباس و مجید رئوفی، 1395، راه ابریشم جدید؛ یک کمربند، یک جاده؛ نظریه چینی برای رهایی از محدودیتهای استراتژیکی، تهران: انتشارات موسسه فرهنگی و مطالعات و تحقیقات بین‌المللی ابرار معاصر.
موسوی شفایی، مسعود، 1394، «نسل پنجم رهبران چینی و ابتکار کمربند اقتصادی جاده ابریشم»، فصلنامۀ پژوهش‌های روابط بین‌الملل، س۱، ش۱۷.
مؤمنی، فرشاد، ۱۳۹۹، «انتقاد صریح یک اقتصاد‌دان از قرارداد بیست‌وپنج‌ساله»، دیده‌بان ایران (باشگاه خبری تحلیلی)، کد خبر ۸۷۵۹۵، قابل دسترسی در:didbaniran.ir
وزارت امور خارجه و وزارت بازرگانی چین، 2015، «سند طرح یک کمربند- یک جاده»، مجموعه مقالات چین، چشم‌ا‌‌نداز اقتصادی کمربند- راه، ج۲، چ۲، ترجمه: ابوالفضل غیاثوند، تهران: نشر کتاب راهبرد.
وزارت راه و شهرسازی، 1395، طرح جامع حمل‌ونقل کشور، دفتر برنامه‌ریزی و اقتصاد حمل‌ونقل.
وزارت راه و شهرسازی، 1397، سالنامۀ آماری.
وزارت راه و شهرسازی، پایگاه داده‌های وزارت راه و شهرسازی www.mrud.ir
هامل، پل، 1396، پیامدهای منفی کمربند- راه، مرکز مطالعات سیاست جهانی کارنگی، ایران شرقی، مؤسسه مطالعات آسیای مرکزی و افغانستان، قابل دسترسی در: www.mehrnews.com
هررو، آلیشیا گارسیا و دیگران، 2017، «روابط اقتصادی اتحادیه اروپا-چین تا سال 2025»، قابل دسترسی در: مرکز بررسی‌های استراتژیک ریاست‌جمهوری، 1398، مجموعه مقالات چین، استراتژی‌های آینده چین، ج۱، چ۱، ترجمه: ابوالفضل غیاثوند، تهران: نشر کتاب راهبرد.
یانگ، سن، 1396، «همکاری ایران و چین در طرح یک کمربند- یک جاده»، خبرگزاری مهر، قابل دسترسی در: http://www.mehrnews.com
یزدانی، عنایت‌الله، امیدی، علی و پریسا شاه‌محمدی، 1395، «ابتکار کمربند- راه، قوام نظریه هارت‌لند»، فصلنامۀ مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز، س۲۲، ش۹۶.
لاتین:
Frankopan, Peter, 2015, The Silk Roads: A New History of The One Belt One Road and its Strategic Sense for Countries Located Along OBOR, London: World Bloomsbury Publishing.
Fallahi, Ebrahim, 2019, One Belt One Road: a Path to Economic Resilience, Tehran Times: www.tehrantimes.com.
International transport forum at the OECD, 2015, 1995-2011/world development indicators.
Ionela Pop, Irina, 2016, Strengths and Challenges of China’s “One Belt One Road” Initiative, CGSRS (Center for Geographics & Security in Realism Studies), irina.ionela.pop@cgsrs.org.
Lim Tai Wei, Lim Wen Xin, Chan Henry, Hing Lee, 2016, China's One Belt One Road Initiative, World Scientific, Persian.cri.cn; 2016-19.
Mags, Bruno, 2018, http://info@motaleeat_ravabt/instagram.com/@int_rel_s.
Tian Jinchen 2018, ‘One Belt and One Road-Connecting China and the World”, Article, McKinsey & Company.
Shen, Simon, 2016, ‘Hidden Strategic Goals: One Belt One Road and the Marshall plan”, Journal Diplomat History, Hongkong free press (HKFP) Asia Research Institute (15October2016).
Zimmerman, Thomas, 2015, The New Silk Roads: China, The US, And Future of Centeral Asia, Center on International Cooperation.