نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری علوم سیاسی (گرایش مسائل ایران)، دانشکدۀ حقوق، الهیات و علوم سیاسی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران- ایران

2 دانشیار تمام‌وقت گروه علوم سیاسی، دانشکدۀ حقوق، الهیات و علوم سیاسی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران- ایران

چکیده

در حال ‏حاضر یکی از مؤلفه­ های حفظ همسایگی ایران با منطقۀ آسیای مرکزی، ظرفیت جغرافیایی می­باشد. یکی از کشورهای این منطقه، ترکمنستان است که بر اساس اصل سیاست همسایگی و داشتن مرز مشترک، برای دستگاه سیاست خارجی کشور حائز اهمیت است. در این راستا، این پرسش مطرح می‌شود که الزامات و ظرفیت‌های سیاست همسایگی جمهوری اسلامی ایران با ترکمنستان کدام‌اند؟ فرضیۀ پژوهش این است که قرارگرفتن ایران و ترکمنستان در منطقۀ هم‌جوار و وجود ظرفیت‌های اقتصادی، سیاسی و فرهنگی میان دو کشور، بستر هم‌گرایی و همکاری میان دو کشور را فراهم می‌کند و این امر می‌تواند به کاهش تنگناهای سیاسی و اقتصادی برای ایران منجر شود. نتایج تحقیق نشان می‌دهند که ترکمنستان از نظر تاریخی و اقتصادی، اشتراکات فرهنگی با ایران دارد. به علاوه، این کشور دارای منابع گازی مشترک و زمینه‌های اقتصادی مختلف است. با در نظر گرفتن رقابت قدرت­های منطقه­ای و فرا منطقه‌ای رقیب و دشمن همچون اسرائیل و ایالات‌متحدۀ آمریکا در این کشور از یک طرف و وجود تحریم‌های گستردۀ اقتصادی و تجاری و... توسط غرب، ترکمنستان می‌تواند بستری مناسب جهت واگرایی در فشارها بر ایران و کاهش اثر آن‌ها باشد. روش پژوهش، کیفی از نوع توصیفی- تحلیلی است و داده‌های آن به‌ شیوۀ کتابخانه‌ای و از طریق فیش‌برداری جمع‌آوری می‌شوند.

کلیدواژه‌ها

منابع و مآخذ
فارسی
ابوالحسن شیرازی، حبیب‌الله، 1397، «روابط خارجی جمهوری اسلامی ایران و تاجیکستان؛ بسترهای هم‌گرایی و زمینه‌های واگرایی»، فصلنامه مطالعات روابط بین‌الملل، س۱۱، ش۲۴.
اکبری، حسین و پیمان غنی‌زاده، 1399، «روابط اسرائیل و آذربایجان و تأثیر آن بر امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران»، فصلنامه دانش تفسیر سیاسی، س۲، ش۳، صص168 -142.
امیراحمدیان، بهرام، 1383، «تعامل فرهنگی ایرانیان و ترکان در آسیای مرکزی»، فصلنامه مطالعات آسیای مرکزی، س۱۳، ش۴۸، ص 158.
اتاق مشترک ایران و ترکمنستان، «اقتصاد ترکمنستان در یک نگاه»، قابل‌دسترسی در: http://irtkcc.com
ایرنا، ۱۰خرداد۱۳۹۵، «راه‌آهن و بندر خشک اینچه برون 2 زیرساخت مهم توسعه گلستان».
برزگر، کیهان، ۲۲آبان1400، «زنجیره اتصال منطقه‌ای»، روزنامه شرق.
----------، 1400، «شرق‌گرایی و سیاست همسایگی»، گفت‌و‌گو با دیپلماسی آسیایی، ش8 و 9، صص1۵-۱۲.
سازمان توسعه تجارت ایران، مهر۱۳۹۵، «بررسی روند تجارت خارجی ایران با 15 کشور همسایه در یک دهه گذشته»، قابل‌دسترسی در:
http://sk-eghtesadi.ir/Dorsapax/Data/Sub_30/File/899.pdf
شانا، ۲۱خرداد۱۳۹۲، «بررسی جامع وضعیت انرژی و ذخایر نفت و گاز در کشور ترکمنستان».
پسرک لو، غلامحسین، 1393، «سیاست‌های قومی کشور ترکمنستان و تأثیرات آن بر هم‌گرایی یا واگرایی ترکمن‌های ایران»، پایاننامه کارشناسی ارشد، دانشگاه تهران مرکزی،ص 63.
«تنگناهای تجارت با ترکمنستان»، ۲۸شهریور۱۴۰۰، گفت‌وگو با رئیس هیئت‌مدیره شرکت بازرگانی نوین تجارت باشماق، روزنامه دنیای اقتصاد، https://donya-e-eqtesad.com.
دهقانی فیروزآبادی، جلال، 1388، «تحول در نظریه‌های منطقه‌گرایی»، مطالعات اوراسیای مرکزی، مرکز مطالعات عالی بین‌المللی، دانشکده حقوق و علوم سیاسی، (ویژه همایش مطالعات منطقه‌ای)، س۲، ش۵، صص۱۱۶-۹۹.
«دیدار رئیس‌جمهوری ترکمنستان با رهبر انقلاب»، ۱آذر1394، وبگاه مقام رهبری، قابل دسترسی در:
https://farsi.khamenei.ir/news-content?id=31449
روحی دهبنه، مجید، 1393، «مفهوم‌سازی هم‌گرایی و منطقه‌گرایی در روابط بین‌الملل از منظر سازه‌انگاری (مطالعه موردی: اتحادیه اروپا)»، نشریه پژوهش‌های روابط بین‌الملل، ش13، ص8.
فلاح، رحمت‌الله، 1389، راهبردهای اسرائیل در اوراسیا: با تأکید بر آسیای مرکزی و قفقاز، تهران: اندیشه‌سازان نور، ص 102.
کوهکن، علیرضا و یوسف مؤمنی فرد، 1399، «بررسی زمینه‌های هم‌گرایی ایران و ترکمنستان»، دانش تفسیر سیاسی، س۲، ش۴، صص۱۵۴-۱۳۳.
کیانی، جواد و دیگران، 1396، «بررسی عوامل هم‌گرایی در روابط ایران و پاکستان و تأثیر آن بر امنیت نواحی مرزی»، فصلنامه پژوهش‌های سیاسی جهان اسلام، س۹، ش۲، صص16-5.
کولایی، الهه و آزاده اله‌مرادی، 1390، «سیاست انرژی روسـیه در آسـیای مرکـزی»، فـصلنامه راهبرد، ش۶۱، ص 32.
کولایی، الهه و حمیدرضا عزیزی، 1389، «نقش انتقال انرژی در روابط ترکمنستان با روسیه، مطالعات اوراسیای مرکزی»، مرکز مطالعات عالی بین المللی، دانشکده حقوق و علوم سیاسی، س۳، ش۷، صص124 -10.
کولایی، الهه، 1376، سیاست و حکومت در آسیای مرکزی، تهران: انتشارات سمت، ص72.
اتاق مشترک بازرگانی ایران و ترکمنستان، فروردین۱۳۹۹، «گزارش تجاری کشور ترکمنستان»، قابل دسترسی در:
http://irtkcc.com/wp-content/uploads/ 2020/.pdf
گوهری مقدم، ابوذر و میثم بشیری لحاقی، 1396، «کاربست نظریات هم‌گرایی در طراحی مدل هم‌گرایی منطقه‌ای در حوزه همسایگی جمهوری اسلامی ایران»، دوفصلنامه علمی- پژوهشی دانش سیاسی، س۱۳، ش۱، 13، پیاپی 25، صص ۹۸-۷۱.
نصرتی، شهریار و دیگران، 1396، «امکان‌سنجی هم‌گرایی ایران با جمهوری آذربایجان و ترکمنستان در قرن 21 و ارائه الگویی راهبردی با رویکرد صلح پایدار»، مطالعات اوراسیای مرکزی، س10، ش2، صص۴۶۶-۴۴۹.
یاری، احسان و دیگران، 1394، «تحلیل و ارزیابی گره ترکمنستان در شبکه منطقه ای ایران؛ فرصت‌ها و چالش‌های ژئوپلیتیکی و ژئواکونومیکی همکاری ایران و ترکمنستان»، فصلنامه مطالعات سیاسی جهان اسلام، س۴، ش۱۵، صص۲۲۲-۱۹۵.
 
لاتین
“Afghan Opiate Trafficking Along the Northern Route”, June 2018, United Nation Office on Drugs and Crime (UNODC), available at: https://www.un odc.org/docum ents/pu bli cations/NR_Report_21.06.18_low.pdf.
Aliyev, Nurlan, May 27, 2020, “U.S. Presence in Central Asia: Realities and Perspectives”, The Central Asia-Caucasus Analyst, available at:
Bohr, Annette, March 2016, “Turkmenistan: Power, Politics and Petro-Authoritarianism”, Russia and Eurasia Programme.
Dassa Kaye & Others, 2011, “Israel and Iran A Dangerous Rivalry”, The RAND Corporation, available at:         https://www.rand.org/content /dam/rand/pubs/monog raphs/2 011/RAND_MG1143.pdf
EIA,“Turkmenistan, U.S. Energy Information Administration”, last update: July 2016, available at: https://www.eia.gov/international/overview/country/TKM
Hierman, Brent, 2021, The World Today Series: Russia and Eurasia 2020–2022, Rowman & Littlefield.
“Iran Exports to Turkmenistan”, Trading Economics, available at: https://trading econo mics.com/iran/exports/turkmenistan
Indeo, Fabio, July 10, 2018, Settling the Caspian Issue and Realizing the Trans-Caspian Energy Corridor, The Diplomat, available at: https://thedipl omat.com/2018/0 7/settling-the-caspian-issue-and-realizing-the-trans-caspian-energy-corridor/.
Iran- Turkmenistan trade, “The Observatory of Economic Complexity (OEC)”, available at:     https://oec.world/en/profile/bilateral-country/irn/partner/tkm.
Kaleji, Vali, 2021, “New Gas Cooperation Between Iran And Turkmenistan: Prospects and Limitations”, Eurasia Daily Monitor, Vol. 18, Issue. 189, available at: https://jamestown.org/program/new-gas-cooperation-between-iran-and-turkmenistan-prospects-and-limitations/.
Leonard, Peter, Apr 7, 2021, “Turkmenistan: End Of The Road Ror The Roaring Growth Myth?”, Eurasianet, available at: https://eurasianet.org/turkmenistan-end-of-the-road-for-the-roaring-growth-myth
Mehra LL.M, Tanya, Wentworth, Matthew, Aug 27, 2021, “The Rise Of The Taliban In Afghanistan: Regional Responses And Security Threats”, The International Centre for Counter-Terrorism (ICCT), available at: https://icct.nl/publication/the-rise-of-the-taliban-in-afghanistan-regional-responses-and-security-threats/
Nichol, Jim, December 12, 2013, “Turkmenistan: Recent Developments And U.S. Interests Specialist In Russian And Eurasian Affairs”, Congressional Research Service, available at: https://sgp.fas.org/crs/row/97-1055.pdf.
Rumer, Eugene & Others, (January 25, 2016), “U.S. Policy Toward Central Asia 3.0”, Carnegie Endowment For International Peace, available at: https: //Carne gieendow ment.Org/2016/01/25/U.S.-Policy-Toward-Central-Asia-3.0-Pub-62556.
Sadykov, Murat, 2013(a), “Turkmenistan: Israeli PM Seeks To Bolster Relations On Iran’s Border”, Eurasianet, 1 October, available at:  https://.org/turkmenistan-israeli-pm-seeks-to-bolster-relations-on-irans-border.
“Saudi, Israel tie-up' in Turkmenistan”, UPI, Available at: 95231260467100 https://www.upi.com/Saudi-Israel-tie-up-in Turkmenistan.
“Taliban Vows To Guarantee Safety Of Trans-Afghanistan gas pipeline”, 2021, Eurasianet, available at: https://eurasianet.org/taliban-vows-to-guarantee-safety-of-trans-afghanistan-gas-pipeline.
“Turkmenistan Country Report 2020”, available at: https://bti-project.o rg/en/repor ts / country-report/TKM#pos4.
Weitz, Richard, 2021, “Central Asia’s Taliban Surprise”, Middle East Institute, available at: https://www.mei.edu/publications/central-asias-taliban-surprise
Wani, Ayjaz, 2021, “Resurgent Taliban And Its Implications On Central Asia”, Observer Research Foundation, available at: https:/ /www.Or fonline.Org/Expert-Speak/Resurgent-Taliban-And-Its-Implications-On-Central-Asia/