نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه روابط‌بین‌الملل دانشگاه علامه طباطبائی

2 کارشناسی ارشد رشته روابط‌ بین‌الملل دانشگاه اصفهان

چکیده

به اعتقاد بسیاری از اندیشمندان روابط‌بین الملل، قرن بیست و یکم را باید قرن اوراسیا دانست که تسلط بحری و بری بر آن می­تواند آینده چینش قدرت در ساختار نظام بین‌الملل را تغییر دهد. ضرورت برخورداری از موقعیت سوق الجیشی بکر و وجود منابع مادی فراوان برای تبدیل شدن هر کشوری به یک قدرت جهانی باعث گردیده است تا بسیاری از کشورها با هر میزان قدرت در پی افزایش چیرگی و نفوذ خود در این منطقه باشند. ایالات متحده آمریکا از جمله این کشورها است که می­کوشد تحکم همه جانبه خود را در این منطقه افزایش دهد. آمریکا با تکیه بر اصول "توسعه طلبی" و "مداخله‌گرایی" این اجازه را به خود داده است تا در منطقه­ای حضور یابد که هزاران کیلومتر دورتر از خاک آن است. اما از منظر استراتژیست­های آمریکایی دو کشور چین و روسیه به‌عنوان دو ابرچالش جهانی می­توانند با ایجاد یک اتحاد استراتژیک ضد هژمونی آمریکا، مانع تحقق نظم جهانی مورد نظر این کشور شوند. این دو قدرت در دو دهه اخیر توانمندی­های خود را در منطقه اوراسیا در راستا ایجاد اتحاد استراتژیک، شکل دهی به نظم موازنه ­محور و جلوگیری از مداخله قدرت خارجی در امور این منطقه به کار گرفته­اند. اما این اتحاد به­رغم نگاه مشترک هر دو طرف در حوزه نظری، درباره هژمونی آمریکا در حوزه عمل تاکنون محقق نشده­است. شرایط پیش‌گفته این پرسش را به وجود می­آورد که چرا با وجود شکل­گیری هدف مشترک (مقابله با هژمون) میان روسیه و چین در عرصه عمل اتحاد ضد هژمونیک میان دو کشور شکل نگرفته است؟ در واقع چه محدودیت­ها و ملاحظاتی مانع تحقق عملی ایجاد اتحاد ضد هژمون دو کشور در اوراسیا گردیده است؟ به منظور پاسخ به پرسش­های یاد شده این فرضیه مطرح می­شود که مسائلی چون تفاوت نگاه تاریخی روسیه و چین به منطقه، ماهیت روابط دوجانبه آنان با آمریکا و پیشینه متفاوت روابط با آن، اولویت­های متفاوت منافع ملی در کنار تفاوت جایگاه قدرت هر دو بازیگر از جمله دلایل عدم تحقق عملی نظریه اتحاد ضد هژمون می­باشد. 

کلیدواژه‌ها

- اسمیت، مارتین (1394)، قدرت در نظم جهانی در حال تغییر، ترجمه: گروه مترجمان، تهران: انتشارات امیر کبیر.
- اٌملیچوا، ماریا، تیسکون تسو و دیگران (1393)، نگاهی تطبیقی به سیاست خارجی قدرت های بزرگ، ترجمه: عسگر قهرمان پور، تهران: موسسه فرهنگی مطالعات و تحقیقات بین المللی ابرار معاصر.
- اعظمی، هادی (1385)، "وزن ژئوپلیتیکی و نظام قدرت منطقه­ای، (بررسی موردی: جنوب غرب آسیا)"، فصلنامه ژئوپلیتیک، شماره 3 و 4.
- برژینسکی، زبیگنیو (1385)، پس از سقوط، ترجمه: امیرحسین توکلی، تهران: انتشارات سبزان.
- بهرامی مقدم، سجاد (1393)، "پاسخ آمریکا به رشد چین؛استراتژی بازیابی توازن"، فصلنامه تحقیقات سیاسی و بین المللی، شماره20.
- تیشه یار، ماندانا (1388)، "بررسی سیاست های ناتو در منطقه اوراسیا بر اساس نظریه بر ساخته گرایی"، فصلنامه مطالعات اوراسیای مرکزی، شماره4.
- دانایی صفت، عباسعلی (1393)، "عوامل موفقیت ژئوپلیتیک ایران در خاورمیانه"، فصلنامه مطالعات افکار عمومی، شماره9.
- دادس کالاز (1390)، ژئوپلیتیک، ترجمه: زهرا پیشگاهی فرد و محمد زهدی گهرپور، تهران: زیتون سبز.
- رضایی، علی رضا (۱۳۸۷)، "چین و موازنه نرم در برابر هژمونی ایالات متحده آمریکا در عرصه نظام بین المل"، فصلنامه راهبرد، شماره 16، 298-282.
- رضایی، داوود (1389)، "توسعه اجتماعی کشورهای آسیای مرکزی"، فصلنامه مطالعات اوراسیای مرکزی، شماره6.
- زرگر، افشین و صیاد، سینا (1395)، "اهمیت اوراسیای مرکزی در رقابت‌های ژئوپلیتیکی بین قدرت‌های بزرگ"، فصلنامه تخصصی علوم سیاسی، شماره 36.
- سجادیان، ناهید و فیروزی، محمد علی (1388)، " دلایل گسترش ناتو در اوراسیا"، مجموعه مقالات پانزدهمین همایش آسیای مرکزی و قفقاز، دفتر مطالعات سیاسی و بین المللی.
- سنجابی، علیرضا و سیفی، مریم (1387)، "حضور و نفوذ قدرت­های منطقه­ای و فرامنطقه­ای در آسیای مرکزی: فرصت­ها و تهدید­ها برای جمهوری اسلامی ایران"، فصلنامه مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز، شماره64.
- شاه منصوری، تاج محمد و شامیری، افشین (1389)، "اهداف و منافع چین در آسیای مرکزی پس از یازده سپتامبر؛ از همکاری و هم‌جواری تا دیپلماسی اقتصادی بین المللیفصلنامه مطالعاتآسیایمرکزیوقفقاز، شماره 69.
- شفیعی، نوذر و محمودی، زهرا (1389)، "سازمان همکاری شانگهای؛جامعه امن نوظهور"، فصلنامه مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز، شماره 72.
- صفری، عسگر و وثوقی، سعید (1395)، "ژئوپلیتیک اوکراین و نقش آن در رقابت روسیه و ایالات متحده آمریکا"، فصلنامه تحقیقات سیاسی و بین المللی، شماره 26.
- طباطبایی، علی(1389)، "بررسی تطبیقی رویکرد راهبردی چین، روسیه، آمریکا، هند، پاکستان و ایران به سازمان همکاری شانگهای"، فصلنامه راهبرد، شماره60.
- کلارک، شان و هوک، سابرینا (1393)، جهان پیش رو؛ مناظره درباره جهان پس از آمریکا، ترجمه: علی‌رضا طیب، تهران: نشر نی.
- کرمی، جهانگیر و کوزه‌گر کالجی، ولی(1393)،" الگوهای ضد هژمونیک ایران، روسیه و چین در آسیای مرکزی، فصلنامه مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز، شماره85.
- کندی، پل (1389) در تدارک قرن بیست و یکم جهان تا سال 2025، ترجمه: عباس مخبر، تهران، انتشارات طرح نو.
- نقدی نژاد، حسن و سوری، امیرمحمد (1387)، " رقابت روسیه و آمریکا در اوراسیا"،فصلنامه مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز، شماره62.
- یزدانی، عنایت الله (1385)، "ژئوپلیتیک نفت در منطقه خزر و نقش آمریکا: بازدارندگی جدید"، فصلنامه مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز، شماره56.
- یزدان پناه درو، کیومرث (1389)، اتحادیه شانگهای: چشم‌اندازها، بیم‌ها و امیدها با نگاهی به عضویت ایران در این اتحادیه، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
 - Akimoto, S., & Hiroshi, Y. (2018), "Tension with the West, and the
Diversification of Foreign Relations", East Asian Strategic Review.143-180.
- Aljazeera. (2017), China's 2017 Military Budget Rise Slows Again, Available
at: https://www.aljazeera.com/news/2017, Accessed on: 2018/4/5.
- Bellacqua, J.  (2010), The Future of China-Russia Relations, University Press
of Kentucky.
- Barducci, A. m., & Rippa, G. (2016), "Understanding Russian Political
Ideology and Vision: A Call for Eurasia, From Lisbon to Vladivostok", Middle East Media Research Institute, No. 1239.
- Brzezinski, Zbigniew. (2009), "Clash of the Titans", Foreign Policy, Available
at: https:// www.foreignpolicy.com, Accessed on: 2018/9/24.
- Brzezinski, Zbigniew. (1997), The Grand Chessboard, New York: Basic Book.
-Brzezinski, Zbigniew.­ (1997), "A Geostrategy for Eurasia", Foreign Affairs. Available at: https:// www.foreignaffairs.com, Accessed on: 2018/9/23.
- Carlson, B. (2007), "The Limits of Sino-Russian Strategic Partnership in
Central Asia", Journal of Public and International Affairs-Princeton, Vol. 18, No. 165.
- Dadparvar, S., & Shen, L. J. (2017), China, Russia and Iran’s Accession to the
Shanghai Cooperation Organization (Sco) After Lifting the Sanctions, Destech Transactions on Social Science, Education and Human Science, (Icssm), Available at:
- Devonshire, E. (2017), China in 2017 – Increasing Trade Alliances with
Eurasia, China Briefing, Available at:
- Gava, O., & Gad, U. P. (2018), The Relaons Between the European Far-Right
and the Russian Federaon, Aalborg University. 1-56.
- Ghemawat, P., & Hout, T. (2016), "Can China's Companies Conquer the
World: The Overlooked Importance of Corporate Power", Foreign Affairs, Vol. 95, No. 86.
- Huntington, S. P. (1999), The Lonely Superpowerhttp, Available at:
https://www.foreignaffairs.com/articles/united-states/1999-03-01/lonely-superpower, Accessed on: 2017/11/14.
- Hettiarachchi, N., & Abeyrathne, U. (2016), "The US attempt of Supremacy in
the Twenty First Century: Russian and Chinese Response", African Journal of Political Science and International Relations, Vol. 10, No. 7.
-  Jessop, B. (2017), Geopolitics: Putting Geopolitics in Its Place in Cultural
Political Economy, Available at: https://www.researchgate.net, Accessed on: 2018/4/18.
 - Katzenstein, P. J., & Weygandt, N. (2017), "Mapping Eurasia in an Open
World: How the Insularity of Russia’s Geopolitical and Civilizational Approaches Limits Its Foreign Policies", Perspectives on Politics, Vol. 15, No. 2. - Kaczmarski, M., & Rodkiewicz, W. (2016), "Russia’s Greater Eurasia and China’s New Silk Road: Adaptation Instead of Competition", OSW, 2016-07-21.
- Kupchan, C. A. (1998), After Pax Americana: Begign power regional integration, and the sources of a stable multipolarity. International Security, Vol. 23. No. 2.
- Komlosy, A. (2016), "Prospects of Decline and Hegemonic Shifts for the
West", Journal of World Systems Research, Vol. 22, No. 2, 463.
- Lam, Willy W. (2006), Chinese Politics in the Hu Jiantao Era: New Leaders,
New Challenges, London and New York: M. E. Sharp.
- Lanteigne, M. (2009), Chinese Foreign Policy: An Introduction, Routledge.
- Lukin, A. (2018), " Russia and the United States in the Asia Pacific: A Perspective of the English School", Asian Perspective, Vol. 42, No. 43.
- Lukin A. (2002), Russian Perceptions of the China Threat in the China Threat:
Perceptions, Myths and Reality, Herbert Yee and Ian Storey, New York: Routledge Curzon.
- Lo, B. (2009), Axis of Convenience: Moscow, Beijing and the New Geopolitics,
Brookings Institution Press.
- Macaes, B. (2018), Eurasia, The Supercontinent that will Define our Century’’.
Available at: https://www.weforum.org/agenda/2018, Accessed on: 2018/2/18.
- Mackinder, H. (2004), "The Geographical Pivot of History (1904)",
Geographical Journal, Vol. 170, No. 4.
- Olcott, B. Martha. (2004), Russia-Chinese Relations in a Changing Asia,
Washington DC: Carnegie Endoement for International Peace.
- Omelicheva, M. Y., & Zubytska, L. (2016), "An Unending Quest for Russia’s
Place in the World, New Perspectives", Interdisciplinary Journal of Central & East European Politics and International Relations, Vol. 24, No. 1.
- Sulivan, P. (1986). Geopolitics. London: Croom Helm.
- Schweller, R. (2018), "Opposite but Compatible Nationalisms: A Neoclassical
Realist Approach to the Future of U.S–China Relations", Chinese Journal of International Politics, Vol. 11, No. 1.
- Sergey Karaganov. (2011), Russia’s Asian Strategy, Russia in Global Affairs,
- Shanafah, S. N., & Hassan, M. A. (2018), "Russian Effort to Return the Global
Role and Adjust the International Balance in the 21st Century", Journal of US-China Public Administration, Vol. 15, No. 2, 85-92.
- Taylor, P. (1993). Political Geography. Longman Scientific, Third Edition,
England.
- Tian, H. (2016), Sino-Russian Relations: Conflict and Cooperation.
- The Guardian (2016), China to increase defence spending by '7-8%' in
2016 – Official, Available at:
- The Economist: America and China’s Strategic Relationship. (2017), Available
- U.S Census Bureau, Foreign Trade Division, Data Dissemination. (2018),
Available at: https://www.census.gov, Accessed on: 2018/8/10.
- Weitz, R. (2006), "Averting a new Great Game in Central Asia",                           the Washington Quarterly, Vol. 29, No.3.
- Varrall, M. (2015), Chinese Worldviews and China’s Foreign Policy, Lowy
Institute for International Policy, Available at:
- Zakaria, F. (1998), From Wealth to Power: The Unusual Origins of Americas
World Role, Princeton: Princeton University Press.