نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه اقتصاد، دانشکده علوم اداری و اقتصاد، دانشگاه ولی‏عصر رفسنجان، کرمان-ایران

2 کارشناس ارشد برنامه‏ ریزی سیستم‏ های اقتصادی، دانشکده علوم اداری و اقتصاد، دانشگاه ولی‏عصر رفسنجان،کرمان-ایران

چکیده

این مطالعه به بررسی فرصت‏های پیشروی کشور ایران برای تغییر راهبرد و نگاه رویکرد ژئواکونومیک تجارت کشور، به­سوی کشورهای عضو اتحادیه اقتصادی اوراسیا با استفاده از چهار تکنیک شاخص کسینوس، شاخص فینگر و کرینین، شاخص گروبل و لوید و شاخص برآورد پتانسیل تجاری در سال 2019 پرداخته است. نتایج حاصل از شاخص کسینوس، حاکی از آن است که کشور ایران بیشترین درجه تشابه را با کشور بلاروس 0.858 دارد و ضریب همبستگی محاسبه شده با شاخص فینگر و کرینین 0.918 این نتایج را تأیید می­کند. بر اساس شاخص گروبل-لوید، ایران در تجارت انواع پوست و چرم 0.943 بیشترین تجارت درون صنعتی را با اتحادیه اوراسیا داشته است. نتایج شاخص پتانسیل تجاری نشان داد که ایران استفاده کمی از ظرفیت تجارت با کشورهای اوراسیا نموده است به‌نحوی‌که برای مثال تنها به 0.16 درصد از 1.8 درصد توان صادراتی به کشور روسیه اکتفا نموده است. از سوی دیگر در ادامه پژوهش، مجموعه‏ای از کالاهایی که بالاترین درجه تجارت درون صنعتی و همچنین بیشترین پتانسیل صادراتی به کشورهای اتحادیه اوراسیا را دارند شناسایی و مقادیر مربوطه محاسبه و تحلیل شده است. بنابراین پیشنهاد می‏شود کشوری مانند ایران در رویکرد راهبردی درازمدت خود باید با همگرایی‏های منطقه‏ای صحیح و رویکرد دقیق، هر سه مؤلفه ژئواکونومیک (اقتصاد، جغرافیا، قدرت) را همسو نگریسته و از هر سه مؤلفه در راستای تأمین منافع بلندمدت خود بهره ببرد. این نتایج می‏تواند راهگشای مناسبی برای ترسیم راهبرد توسعه تجاری ایران با کشورهای عضو اتحادیه اوراسیا برای تغییر رویکرد ژئواکونومیک تجارت کشور باشد.

کلیدواژه‌ها

منابع و مآخذ
فارسی
براری ریکنده، خدایار و جرست شمس آبادی، هاجر (1399)، «اتحادیه اقتصادی اوراسیا و چشم‌انداز آینده آن در پرتو همکاری با ایران»، فصلنامه مطالعات سیاسی، دوره 12، ش 47، صص 61-80.
ثاقب، حسن و صادقی یارندی، سیف­الله (1385)، «بررسی آثار موافقت­نامه تجارت ترجیحی دوجانبه ایران و پاکستان: با استفاده از مدل شبیه‌سازی اسمارت»، نشریه پژوهش­نامه بازرگانی، دوره 10، ش 38، صص 259-294.
حسن­پور، یوسف و ثاقب، حسن (1383)، «بررسی زمینه­های مشارکت کشورهای ساحلی دریای خزر در تجارت کالایی»، فصلنامه پژوهشنامه بازرگانی، دوره 8، ش 30، صص 139-158.
خدیو، یسری و عسگری، حشمت اله (1399)، «برآورد پتانسیل تجاری میان ایران و گروه دی هشت با استفاده از روش SGMM (کاربردی از مدل جاذبه)»، فصلنامه مدلسازی اقتصادسنجی، دوره 5، ش 2، صص 95-117.
دهقانی فیروزآبادی، جلال (1388)، «تحول در نظریه­های منطقه­گرایی. مطالعات اوراسیای مرکزی»، مرکز مطالعات عالی بین­المللی، دانشکده حقوق و علوم سیاسی (ویژه همایش مطالعات منطقه­ای)، دوره 2، ش 5، صص 99-116.­
راسخی، سعید. ساعدی، رویا و حسینی، سیدعباس (1399)، «ارزیابی تراز اقلام امتیازی توافق‌نامه ایجاد ترتیبات تجارت آزاد بین ایران و اتحادیه اقتصادی اوراسیا»، دوفصلنامه سیاست و روابط بین­الملل، دوره 4، ش 1، صص 79-110.
رسولی­نژاد، احسان و صبری، پریسا (1400)، «بررسی راهبرد چندجانبه­گرایی تجارت خارجی در ایران: مطالعه عضویت ایران در اتحادیه اقتصادی اوراسیا و سازمان همکاری شانگهای»، فصلنامه مجلس و راهبرد، دوره 28، ش 105، صص 361-393.
رونقی، مرضیه و بخشوده، محمد (1393)، «بررسی مزیت نسبی و برآورد پتانسیل تجاری ایران با کشورهای توسعه‌یافته و درحال‌توسعه»، اقتصاد کشاورزی، دوره 8، ش 2، صص 25-39.
زارعی، غفار و عباسی، اسماعیل (1397)، «اتحادیه اقتصادی اوراسیا در چشم­انداز روسی». فصلنامه آسیای مرکزی و قفقاز، دوره 22، ش 104، صص 33-60.
سلیمان­پور، هادی و سلیمانی درچاق، مریم (1395). «همگرایی اقتصادی در اوراسیای مرکزی در تطبیق با الگوی کانتوری و اشپیکل»، فصلنامه آسیای مرکزی و قفقاز، دوره 22، ش 93، صص 69-98.
سیمبر، رضا و غلام­نیا، هادی (1400)، «دیپلماسی اقتصادی جمهوری اسلامی ایران با اتحادیه اقتصادی اوراسیا (مطالعه موردی همکاری­های تعرفه­ای)»، فصلنامه آسیای مرکزی و قفقاز، دوره 27، ش 113، صص 1-20.
عسگری، منصور (1398)، «عوامل مؤثر بر صادرات ایران به اتحادیه اقتصادی اوراسیا»، فصلنامه مدلسازی اقتصاد، دوره 13، ش 3، صص 77-102.
فرسائی، شهرام. قاسمی، حاکم و نوازنی، بهرام (1398)، «فرصت­های اقتصادی جمهوری اسلامی ایران در همگرایی با اتحادیه اقتصادی اوراسیایی»، فصلنامه آسیای مرکزی و قفقاز، دوره 25، ش 108، صص 141-168.
فرهادی، محمد (1399)، «بررسی همکاری­های علمی و تکنولوژی در اتحادیه اقتصادی اوراسیا»، مجله پژوهش ملل، ش 60، صص 25-44.
مرتضوی، خدایار و علی کرمی، فریبا (1393)، «ژئواکونومی خاورمیانه و جهانی‌شدن اقتصاد». فصلنامه سیاست، مجله دانشکده حقوق و علوم سیاسی، دوره 44، ش 3، صص 665-686.
مرکز پژوهش­ها و مجلس شورای اسلامی (1399)، وضعیت تجارت و ظرفیت­های همکاری اقتصادی دوجانبه ایران و اتحادیه اقتصادی اوراسیا، صص 1-66.
مختاری هشی (1397)، «تبیین مفهوم ژئواکونومی (اقتصاد ژئوپلیتیکی) و توصیه­هایی برای ایران». فصلنامه ژئوپلیتیک، دوره 14، ش 2، صص 56-82.
مهکویی، حجت و گودرزی، مهناز (1398)، «تأثیر اتحادیه اقتصادی اوراسیا بر موقعیت ژنواکونومیک جمهوری اسلامی ایران»، مطالعات اوراسیای مرکزی، دوره 12، ش 2، صص 519-538.
میرفخرایی، سیدحسن (1394)، «اتحادیه اقتصادی اوراسیا و الزامات ژئواکونومیک آن برای ایران»، فصلنامه مطالعات روابط بین­الملل، دوره 8، ش 32، صص 144-175.
نامی، محمدحسن. محمدپور، علی و عباسی، علیرضا (1388)، «تحلیل جایگاه ژئواکونومیک ایران در خاورمیانه»، فصلنامه ژئوپلیتیک، دوره 5، ش 2، صص 41-65.
ویسی، هادی (1399)، «راهبرد ژئواکونومیک، یگانه راهبرد هم­گرایی و اتحاد در منطقه خلیج­فارس»، فصلنامه آمایش سیاسی فضا، دوره 2، ش 4، صص 278-287.
یونس­پور، ساناز و طیبی، سید کمیل (1399)، «تجارت درون صنعتی ایران و شرکای تجاری منتخب با رویکرد محیط­زیست»، تحقیقات اقتصادی، دوره 55، ش 2، صص 483-509.
لاتین
Abakumova, J., & Primierova, O. (2020). Globalization and Export Flows Between Eurasian Economic Union Countries: A Gravity Model Approach. In In SHS Web of Conferences (Vol. 74, p. 06001). EDP Sciences.
Abd-el-Rahman, K. (1991). Firms’ Competitive and National Comparative Advantages as Joint Determinants of Trade CompositionReview of World Economics, 127(1), pp. 83-97.
Adarov, A., & Ghodsi, M. (2021). The Impact of the Eurasian Economic Union–Iran Preferential Trade Agreement on Mutual Trade at Aggregate and Sectoral LevelsEurasian Economic Review, 11(1), pp. 125-157.
Azhar, A. K., & Elliott, R. J. (2006). On the Measurement of Product Quality in Intra-Industry TradeReview of World Economics, 142(3), pp. 476-495.
Fontagné, L., Freudenberg, M., & Péridy, N. (1998). Intra-Industry Trade and the Single Market: Quality Matters. London: Centre for Economic Policy Research.
Greenaway, D., Hine, R., & Milner, C. (1995). Vertical and Horizontal Intra-Industry Trade: A Cross Industry Analysis for the United KingdomThe Economic Journal, 105(433), pp. 1505-1518.
Grubel, H. G., & Lloyd, P. J. (1975). The Theory and Measurement of International Trade in Differentiated Products. London, Basingstoke.
Pratsko, G., Skvortsova, T., Epifanova, T., & Kurinova, Y. (2021). National Small Agribusiness Policy in EAEU Countries. In E3S Web of Conferences (Vol. 273, p. 08042). EDP Sciences.
The Eurasian Economic Union (2018), General Information: The Eurasian Economic Union, Available at: http://www.eaeunion.org/?lang=en#about-info Accessed on: 22 September 2020
Vasudevan, S., & Babu, M. S. (2021). Global Production Sharing and Trade Effects: An Analysis of Eurasian Economic UnionEurasian Economic Review, pp. 1-33.
Yu, C. V., Andronova, I. V., Degtereva, E. A., Zobov, A. M., & Starostin, V. S. (2019). Integration Processes in the Eurasian Economic Union (EAEU): The Influence of Macroeconomic and Political Factors. Revista Espacios, 40(16).
Zaghian, M., & Asgari, M. (2006). Evaluating The Effects of Iran's Accession to Bangkok Agreement on Non-Oil Exports of the Country. Iranian Journal of Trade Studies (Ijts), 10(38), pp.237-258 (In Persian).
Zemskova, Kristina (2018), “The Common Energy Market of the Eurasian Economic Union”, Available at: https://www.energycharter.org/fileadmin.