فصلنامه علمی مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز

روسیه و ابتکار "کمربند-جاده" چین (2020-2013)

حمیدرضا اشرفی؛ محمد حسن شیخ الاسلامی

دوره 29، شماره 121 ، خرداد 1402، صفحه 3-26

چکیده

ابتکار کمربند-جاده در سال 2013 توسط شی جین پینگ رئیس جمهور چین مطرح شد. این ابتکار یکی از وجوه حائز اهمیت سیاست خارجی چین را تشکیل می‌دهد. از طرفی باتوجه به وسعت جغرافیایی، ابعاد زیرساختی گسترده و تحولات ... بیشتر ابتکار کمربند-جاده در سال 2013 توسط شی جین پینگ رئیس جمهور چین مطرح شد. این ابتکار یکی از وجوه حائز اهمیت سیاست خارجی چین را تشکیل می‌دهد. از طرفی باتوجه به وسعت جغرافیایی، ابعاد زیرساختی گسترده و تحولات متعاقب این طرح، کشورهای مختلف در دو سطح آکادمیک و اجرایی آن را مورد بررسی و توجه ویژه قرار داده‌اند. بررسی روابط روسیه و چین، همواره مورد توجه کارشناسان روابط بین‌الملل بوده است. در این پرتو، فدراسیون روسیه نیز ابتکار کمربند-جاده را مد نظر قرار داده است و نسبت به آن الگوی رفتاری مشخصی را دنبال کرده است. از این رو، شناخت الگوی رفتاری و رویکرد مسکو درقبال ابتکار کمربند-جاده، محورهای مهمی از پویایی روابط متقابل این دو کشور را نمایان خواهد کرد. پژوهش حاضر به بررسی و ارزیابی رویکرد فدراسیون روسیه در قبال ابتکار کمربند-جاده چین در پرتو راهبرد کلان در بازه زمانی 2020-2013 می‌پردازد. براین اساس، پژوهش حاضر به دنبال پاسخ به این سوال اصلی است که الگوی رفتاری فدراسیون روسیه در قبال ابتکار کمربند-جاده چین در بازه زمانی مذکور چگونه قابل تبیین است؟ یافته‌های مقاله نشان می‌دهد روسیه، کمربند-جاده را طرحی با هدف افزایش نفوذ ژئوپلیتیک چین در دو سطح بین‌الملل و منطقه آسیای مرکزی می‌داند و با پیگیری الگوی رقابت و همکاری درقبال این طرح، به دنبال هماهنگ کردن آن با اتحادیه اقتصادی اوراسیا وجلوگیری از نفوذ بیش از حد چین در آسیای مرکزی است. روش تحقیق استفاده‌شده در این پژوهش، تحلیل محتوای کیفی است و برای گردآوری داده از منابع کتابخانه‌ای و اینترنتی استفاده شده است.

کریدور میانی و منافع ایران در قفقاز جنوبی

احمد رشیدی

دوره 29، شماره 121 ، خرداد 1402، صفحه 27-54

چکیده

در یک رویکرد واقع گرایانه، منافع امنیتی ایران در قفقاز جنوبی در سایۀ حفظ توازن منطقه ای قدرت تأمین می‌شود. بر همین پایه، برنامه ساخت کریدور زنگه زور منجر به برخی نگرانی ها در محافل سیاسی و ... بیشتر در یک رویکرد واقع گرایانه، منافع امنیتی ایران در قفقاز جنوبی در سایۀ حفظ توازن منطقه ای قدرت تأمین می‌شود. بر همین پایه، برنامه ساخت کریدور زنگه زور منجر به برخی نگرانی ها در محافل سیاسی و مدنی ایران نسبت‌به انگیزه ها و نتایج این اقدام شده است. مقالۀ حاضر با تمرکز بر این نگرانی ها، تهدیدهای احتمالی ساخت این کریدور علیه منافع ج.ا. ایران را می کاود و در این فرایند به این پرسش پاسخ می دهد که برنامه ساخت کریدور زنگه زور دربردارندۀ چه تهدیدهایی علیه منافع ج.ا. ایران است. یافته های پژوهش نشان می دهد ایجاد کریدور زنگه زور در خاک ارمنستان، بر پایۀ برنامه های اعلام‌شده از سوی محور جمهوری آذربایجان- ترکیه، می تواند توازن منطقه ای قدرت را به ضرر ج.ا.ایران تغییر دهد؛ بنابراین پیشبرد این پروژه تهدیدی امنیتی علیه منافع ژئوپلتیک و اقتصادی ج.ا.ایران تلقی میشود که اهم موارد آن عبارت‌اند از: امکان تغییر ژئوپلتیک مرزها از طریق انسداد مرز زمینی ایران و ارمنستان؛ امکان همگرایی ارمنستان با بلوک غرب و تشدید تنهایی استراتژیک ج.ا.ایران؛ کاهش مزیت های ترانزیتی ایران در کریدور شمال-جنوب؛ افزایش نفوذ ترکیه در منطقه؛ به مخاطره افتادن حاکمیت ملی و تمامیت سرزمینی از طریق پیشبرد طرح پان ترکیستی و احیای قوم‌گرایی آذری؛ تقویت حضور ناتو، اسرائیل و روسیه در مرزهای شمالی کشور. به لحاظ تئوریک این مقاله از چارچوب نظری موازنۀ قوا در مکتب واقعگرایی سود می برد و با توجه به اینکه به چرایی مواضع مخالف ج.ا.ایران پاسخ می دهد، روش پژوهش از نوع پژوهش های تبیینی و علت کاو است.

پان‌ترکیسم و اتحاد راهبردی باکو - آنکارا

مهرداد صالحی یگانه

دوره 29، شماره 121 ، خرداد 1402، صفحه 55-78

چکیده

بعد از فروپاشی شوروی، ترکیه اولین کشوری بود که استقلال جمهوری آذربایجان را به رسمیت شناخت و تلاش کرد از خلأ ژئوپلیتیکی به وجود آمده، جهت افزایش نفوذ خود در جمهوری آذربایجان که اشتراکات فرهنگی و زبانی ... بیشتر بعد از فروپاشی شوروی، ترکیه اولین کشوری بود که استقلال جمهوری آذربایجان را به رسمیت شناخت و تلاش کرد از خلأ ژئوپلیتیکی به وجود آمده، جهت افزایش نفوذ خود در جمهوری آذربایجان که اشتراکات فرهنگی و زبانی زیادی با این کشور دارد، استفاده کند. بحران قره‌باغ از مهم‌ترین مسائل پیشروی سیاست خارجی ترکیه پس از فروپاشی شوروی بود. ازاین‌رو، در دهه 1990، عمده‌ترین روابط دو کشور در ارتباط با حمایت ترکیه از جمهوری آذربایجان در مقابل ارمنستان بود. از آغاز قرن حاضر، آنکارا و باکو با همکاری در زمینه پروژه‌های زیربنایی بزرگ در حوزه انرژی روابط خود را گسترش دادند. عمیق این روابط در جنگ دوم قره‌باغ بیشتر شد و با اعلامیه شوشی به اوج خود رسید. این اعلامیه، نقشۀ راه آینده روابط دو کشور را ترسیم می‌کند و بر شعار یک ملت دو دولت باکو و آنکارا صحه می‌گذارد. ازاین‌رو، این مقاله با روشی توصیفی تحلیلی و با بهره‌گیری از نظریه سازه‌انگاری به‌عنوان یکی از رویکردهای روابط بین‌الملل که توجه ویژه‌ای به مؤلفه «هویت» و نقش آن در شکل دادن به منافع و سیاست‌ها دارد، تلاش شده است به این پرسش که پان‌ترکیسم چه نقشی در تکوین و تعمیق اتحاد راهبردی باکو – آنکارا داشته است و این اتحاد چگونه و در چه ابعادی بر امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران تأثیر می‌گذارد؟ پاسخ داده شود. فرضیه‌ای که در پاسخ به این پرسش مطرح می‌شود این است که پان‌ترکیسم نقش تسهیل‌کننده در اتحاد راهبردی باکو و آنکارا داشته است و اتحاد این دو در ابعاد ژئوپلیتیکی، ژئواکونومیکی و ژئوکالچر امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران را تهدید می‌کند. در این پژوهش، روش گردآوری اطلاعات نیز به‌صورت استفاده از منابع مکتوب اعم از کتب، مقالات، اسناد و داده‌های اینترنتی است.

کریدور ریلی تراسیکا و تجارت ایران و آسیای میانه

مسلم انصاری نسب

دوره 29، شماره 121 ، خرداد 1402، صفحه 79-106

چکیده

کریدور تراسیکا یکی از مهم‌ترین کریدورهای اتصال شرق آسیا به اروپا به شمار می‏رود. این مقاله به‌دنبال بررسی اثر موقعیت ژئواکونومیک ایران در استفاده از کریدور ریلی تراسیکا برای همگرایی ایران با چهار ... بیشتر کریدور تراسیکا یکی از مهم‌ترین کریدورهای اتصال شرق آسیا به اروپا به شمار می‏رود. این مقاله به‌دنبال بررسی اثر موقعیت ژئواکونومیک ایران در استفاده از کریدور ریلی تراسیکا برای همگرایی ایران با چهار کشور آسیای میانه است. در این مطالعه همگرایی ایران با این چهار کشور آسیای میانه قزاقستان، قرقیزستان، ازبکستان و تاجیکستان برای سا‏ل‏های 2015 تا 2020 بررسی شده است. نتایج شاخص گروبل و لوید تجارت ایران با کشور قزاقستان (565/0) نشان داد که ایران بیشترین تجارت درون صنعتی را با قزاقستان دارد. بعدازآن کشور ازبکستان قرار داشت که شاخص تجارت صنعتی آن با ایران (343/0) به دست آمده است. نتایج شاخص گروبل و لوید برای دو کشور قرقیزستان و تاجیکستان (067/0 و 062/0) نشانگر آن است که این دو کشور مذکور کمترین تجارت درون صنعتی را با ایران داشته‏اند. یافته‏های فوق به‌خوبی نشان می‏دهد که اقتصاد ایران می‏تواند استفاده مطلوبی از مسیر ریلی کریدور تراسیکا جهت انتقال کالا و همگرایی اقتصادی با کشورهای آسیای میانه داشته باشد. برای تشویق تجار جهت استفاده بیشتر از کریدور ریلی تراسیکا جهت دستیابی اقتصاد ایران به بازارهای آسیای میانه پیشنهاد می‏شود موافقت‌نامه‌های دوجانبه با کشورهای قزاقستان، تاجیکستان، قرقیزستان و ازبکستان جهت کاهش تعرفه دوسویه برای تجار دو طرف منعقد شده و کمیسیون مشترکی بر اجرای این تعهدات نظارت داشته باشد.

ثبات سیاسی در دو منطقه قفقاز و کشورهای عضو سازمان همکاری و توسعه اقتصادی: مقایسه تطبیقی

مهدی گلدانی؛ ثریا اسدی تیروان

دوره 29، شماره 121 ، خرداد 1402، صفحه 137-164

چکیده

شرایط سیاسی به‌عنوان یکی از مهم ترین عوامل مؤثر بر تمامی جنبه های کشور، سال هاست که مورد توجه پژوهشگران قرار گرفته است. ثبات سیاسی را به‌عنوان یک مسئله ذو ابعاد میتوان از جنبه های مختلفی ... بیشتر

خلاصه های انگلیسی

دوره 29، شماره 121 ، خرداد 1402

چکیده

بیشتر

شبکه سلول‌های تروریستی داعش در آسیای مرکزی

محمدرضا دهشیری؛ شاهین جوزانی کهن

دوره 21، شماره 92 ، اسفند 1394، ، صفحه 29-63

چکیده

آسیای مرکزی یکی از مناطق مورد توجه داعش برای شکل دهی به شبکه هواداری فرامرزی از سلول‌ها‌ی تروریستی با هدف انجام اقدامات تروریستی در مناطق نبرد در سوریه‌ و عراق است. داعش تلاش نموده از بستر فضای مجازی ... بیشتر

مبنای ژئوپلیتیک راه ابریشم آمریکا و چین در آسیای مرکزی

ماندانا تیشه یار؛ مجتبی تویسرکانی

دوره 23، شماره 99 ، آذر 1396، ، صفحه 1-25

چکیده

برخی بازیگران بین‏المللی در سال‏های اخیر با توسل به قدرت نمادین تمثیل راه ابریشم در صدد بازسازی و بهره‏مندی از منافع آن برآمده‏اند. چین در سال 2013 ازابتکار "یک کمربند، یک راه" رونمایی کرد و ابرطرح ... بیشتر برخی بازیگران بین‏المللی در سال‏های اخیر با توسل به قدرت نمادین تمثیل راه ابریشم در صدد بازسازی و بهره‏مندی از منافع آن برآمده‏اند. چین در سال 2013 ازابتکار "یک کمربند، یک راه" رونمایی کرد و ابرطرح کمربند اقتصادی راه ابریشم را ارائه نمود که مسیر اصلی آن از آسیای مرکزی می‏گذرد. پیش از آن نیز ایالات متحده در سال 2011 به‏طور رسمی، اصطلاح رمانتیک راه ابریشم را در تعیین سیاست خارجی خود در قبال آسیای مرکزی به‏کار برد. با این حال، روایت راه ابریشم ایالات متحده معانی متمایزی از روایت چینی هم‏نام آن دارد. هدف اصلی این مقاله، مقایسه گفتمان ژئوپلیتیک پشتیبان روایت‏های آمریکایی و چینی راه ابریشم نوین در آسیای مرکزی است. پرسش محوری مقاله نیز این است که روایت‎های راه ابریشم نوین آمریکا و چین در آسیای مرکزی بر مبنای کدام یک از گفتمان‏های ژئوپلیتیک شکل گرفته‏اند؟ فرضیه‏ای که مقاله در صدد آزمون آن برآمده این است که به‏رغم توسل ایالات متحده به استعاره راه ابریشم، طرح راه ابریشم نوین این کشور در آسیای مرکزی بر بازتعریف ژئوپلیتیک سلطه، یعنی بازگشت منطقه به ژئوپلیتیک استعماری گذشته بنا شده است؛ در حالی‏که طرح کمربند اقتصادی راه ابریشم چین با درس گرفتن از تاریخ، بر پندار ژئوپلیتیک انتقادی و در نظر گرفتن جمهوری‏های آسیای مرکزی به‏مثابه بازیگر و نه صرفا زمین بازی مبتنی است. یافته‏های مقاله نیز نشان‏دهنده درستی این فرضیه است.

ابتکار کمربند – راه: قوام نظریه هارت‌لند

عنایت اله یزدانی؛ علی امیدی؛ پریسا شاه محمدی

دوره 22، شماره 96 ، بهمن 1395، ، صفحه 163-188

چکیده

منطقه اوراسیا که در نظریه هارت‌ لند به عنوان قلب سیاست جهان معرفی شده است، امروزه در پرتو ابتکار «کمربند – راه» که از سوی چین ارائه شده با تحولات گسترده و متنوعی مواجه است که می‌تواند بر اهمیت ... بیشتر

مثلث روسیه-هند-چین (ریک) و امکان ایجاد شبکه نوظهور همکاری

محمدرضا جهانگیری؛ خسرو وفایی سعدی

دوره 24، شماره 101 ، اردیبهشت 1397، ، صفحه 117-148

چکیده

مثلث روسیه-هند-چین موسوم به ریک از ساز‌و‌کارهایی به‏شمار می‌رود که پس از جنگ سرد از سوی قدرت‏های شرقی در جهت تغییر یا تعدیل ساختار نظم بین‏الملل آمریکایی- محور پدید آمد. این هدف سپس به شکل گسترده‌تری ... بیشتر مثلث روسیه-هند-چین موسوم به ریک از ساز‌و‌کارهایی به‏شمار می‌رود که پس از جنگ سرد از سوی قدرت‏های شرقی در جهت تغییر یا تعدیل ساختار نظم بین‏الملل آمریکایی- محور پدید آمد. این هدف سپس به شکل گسترده‌تری در قالب سازمان همکاری شانگهای، ائتلاف بریک و بعدها، بریکس پیگیری شده است. سه‏گانه وزرای خارجه روسیه، هند و چین در واقع تلاشی است برای ایجاد شبکه نوظهور همکاری میان قدرت‏های تجدیدنظرطلب به‏منظور تغییر نحوه حکمرانی جهانی و تأسیس نظم بین‏المللی چندقطبی. با توجه به روابط دوجانبه، سه‏جانبه و چندجانبه ریک، پرسش مقاله حاضر این است که آیا تحقق چنین هدفی ممکن است و چرا؟ یافته‏های مقاله هم‏راستا با فرضیه آن نشان می‏دهد که مثلث روسیه-هند-چین به‏رغم برخورداری از ظرفیت‏های نسبی و انگیزه‏های قوی برای تغییر نظم بین‏المللی آمریکا-محور از انجام این هدف در شرایط کنونی عاجز است؛ چراکه هرچند مسکو، دهلی نو و پکن در خصوص نیاز به نظمی چندقطبی یا نظام چندمرکزی روابط بین‏الملل اتفاق‏نظر دارند، اما ادراکات آنها از ماهیت این تغییر و جایگاه هر یک از این سه کشور در نظم بین‏المللی آینده در اساس واگرا است. نتیجه آنکه تعامل بیشتر شبکه ریک در قالب گروه‏های هم‏فکر بزرگ‏تر همچون بریکس و یا سازمان همکاری شانگهای و بریکس پلاس که ایران یکی از گزینه‏های حضور در آنها است، می‏تواند با تقویت چشم‏انداز تغییر نظم جهانی موجود به نفع کشورهای نوظهور و درحال توسعه تا حد زیادی بر رقابت درونی روسیه-هند-چین و واگرایی میان آنها فائق آید. مقاله حاضر از نوع توصیفی-تحلیلی بوده و با بهره‏گیری از روش تبیینی در پی کشف علل ناکارآمدی سازوکار ریک برآمده است.

راه ادویه جدید: رقیب منطقه‏ ای راه ابریشم جدید

مجتبی تویسرکانی

دوره 25، شماره 105 ، اردیبهشت 1398، ، صفحه 1-38

چکیده

چین با ارائه ابتکار کمربند - راه در رأس بازیگرانی قرار می‏ گیرد که پیوندهای منطقه ‏ای و اتصال میان آسیا و اروپا را دنبال می‏ کنند. اما حضور چین در این عرصه انحصاری نیست و رقابت برای ایجاد زیرساخت در ... بیشتر چین با ارائه ابتکار کمربند - راه در رأس بازیگرانی قرار می‏ گیرد که پیوندهای منطقه ‏ای و اتصال میان آسیا و اروپا را دنبال می‏ کنند. اما حضور چین در این عرصه انحصاری نیست و رقابت برای ایجاد زیرساخت در سراسر اوراسیا بازیگران زیادی دارد. هند دیگر غول آسیایی است که به آرامی در طرح‌های عظیم زیرساختی این ابرقاره وارد شده و به‏ دنبال احیای طرح خاموش راه‌گذر ترابری بین‌المللی شمال–جنوب است. راه ادویه جدید، استعاره ‏ای است که بازخیزی هند و رقابت این کشور با چین برای سلطه بر مسیرهای جا به ‏جایی و ترابری کالا و انرژی را روایت می‏ کند. هدف از این مقاله، کشف انگیزه ‏ها و اهداف اصلی هند از احیای راه‏گذر ترابری بین ‏المللی شمال-جنوب (راه ادویه جدید) پس از گذشت حدود 15 سال از راه ‏اندازی آن است. مقاله نشان می ‏دهد که تلاش هند برای بازسازی راه‏گذر بین‏ المللی شمال-جنوب و ترویج راه ادویه جدید در درجه نخست معطوف به اهداف و انگیزه‏ های امنیتی شامل رویارویی با تغییر وضعیت در جامو و کشمیر به‏ نفع پاکستان؛ سلب فرصت‏ های ژئوپلیتیک-ژئواستراتژیک چین در منطقه اقیانوس هند؛ ایجاد فاصله میان پاکستان با همسایگان خود به ‏ویژه افغانستان؛ و پیوند ژئوپلیتیک با شرکای جدیدش در آسیای مرکزی و قفقاز جنوبی از راه ایران است.

موارد	تعداد
آخرین دوره‌	28
آخرین شماره‌	120
ارسال ‌شده	980
پذیرفته شده	659
ردشده	321
مقاله‌های هر شماره	6
نرخ پذیرش	10%
مشاهده مقاله	303230
دریافت فایل مقاله	358530
نمایه‌شده	6

دوره 29 (1402)

دوره 28 (1401)

دوره 27 (1400)

دوره 26 (1399)

دوره 25 (1398)

دوره 24 (1397)

دوره 23 (1396)

دوره 22 (1395)

دوره 21 (1394)

دوره 20 (1393)

دوره 19 (1392)

دوره 18 (1391)

دوره 17 (1390)

دوره 16 (1389)

دوره 15 (1388)

دوره 14 (1387)

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

بانک ها و نمایه نامه ها

ابر واژگان