نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسنده
دانشجوی دکترای مطالعات منطقه ای، دانشگاه تهران
چکیده
فدراسیون روسیه از جمله مهمترین و تاثیرگذارترین بازیگران «بازی بزرگ جدید» منطقه آسیای مرکزی طی ٢٥ سال گذشته بوده است و در راستای حفظ وضع موجود، احیا و تقویت جایگاه سنتی و هژمونیک روسیه در این منطقه، حفظ کشورهای منطقه در مدار سیاست خارجی و دفاعی مسکو و در نهایت مقابله با اهداف و سیاستهای قدرتهای رقیب به ویژه ناتو، اتحادیه اروپا و ایالات متحده آمریکا، کوششهای متعددی را در سطح مناسبات دو جانبه با پنج کشور منطقه آسیای مرکزی و نیز در سطح سازوکارهای چند جانبه نظیر جامعه کشورهای مشترک المنافع، پیمان امنیت دسته جمعی، سازمان همکاری شانگهای و اتحادیه اقتصادی اوراسیا به اجرا گذاشته است. در این بین، نکته شایان توجه این است که روند سیاست خارجی فدراسیون روسیه در قبال این مناطق متاثر از تحولات داخلی جامعه در حال گذار روسیه پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی و تحولات منطقهای و بینالمللی، روندی ایستا، خطی و ثابت را طی ننمود و به موازات شرایط داخلی روسیه، منطقه آسیای مرکزی و کیفیت مناسبات روسیه با جهان غرب، روندی بسیار پویا و متغیر را تجربه نمود. این روند پویا و متغیر این پرسش را مطرح میسازد که «سیر تحول و روند متغیر سیاست خارجی روسیه در قبال منطقه آسیای مرکزی چگونه و بر چه مبنایی قابل تببین میباشد؟». فرضیهای که در پاسخ به این پرسش مطرح میشود آن است که «روند شکلگیری و تکامل هویت ملی روسیه پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی و نوع تعریف این کشور از جایگاه، رسالت و موقعیت خود نسبت به بازیگران اصلی نظام بینالمللی، موجب شکلگیری روند متغیر سیاست خارجی روسیه در قبال منطقه آسیای مرکزی شده است». مقاله پیشرو به منظور پاسخ به پرسش یاد شده و ارزیابی فرضیه مذکور، خواهد کوشید با کاربست نظریه گفتمان (تغییر «در» گفتمان و تغییر «از» گفتمان) در چارچوب «گفتمانهای حاکم بر سیاست خارجی روسیه» طی 25 سال گذشته، درک بهتری از سیر تحول سیاست خارجی این کشور در قبال منطقه آسیای مرکزی در فاصله سالهای 1991 تا 2016 حاصل شود.
کلیدواژهها
- داداندیش، پروین( 1389)، "تصویر جدید سیاست امنیت ملی روسیه"، فصلنامه مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز، سال چهاردهم، شماره ۵۲.
- دهقانی فیروزآبادی، سید جلال( 1388)، سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران، تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاهها (سمت).، چاپ اول.
- رام، جولی. ام(1381)، "روسیه، چین و هند: مثلث استراتژیک جدید برای جنگ سرد؟"، مجله سیاست دفاعی، شماره 38 و 39، بهار و تابستان.
- عطایی، فرهاد و کالجی، ولی کوزهگر ( 1391)، "تاملی بر سیاست خارجی بیثبات ازبکستان از منظر نظریه پیوستگی"، فصلنامه مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز، شماره 78، تابستان.
- کرمی، جهانگیر(1391)، "تحلیل و ارزیابی اسناد امنیت ملی روسیه از سال ۲۰۰۰ تا ۲۰۰۹"، کشورهای مستقل مشترک المنافع(CIS)؛ویژه مسائل استراتژیک روسیه، تهران: موسسه فرهنگی مطالعات و تحقیقات بینالمللی ابرار معاصر تهران، چاپ اول.
- کرمی، جهانگیر( 1382)، "هویت ملی و سیاست روسیه در خارج نزدیک"، فصلنامه مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز، شماره 44، زمستان.
- کرمی، جهانگیر 1389 (الف)، دکترین نظامی روسیه. تهران: مرکز تالیف کتابهای درسی معاونت تربیت، آموزش و فرهنگ پاسداری سپاه، چاپ اول.
- کرمی، جهانگیر( 1389) (ب)، "سیاست خارجی هجومی روسیه و موازنه استراتژیک اروپایی"، فصلنامه سیاست، دوره 40، شماره 4.
- کوزهگرکالجی، ولی( 1394)، ایران، روسیه و چین در آسیای مرکزی، تعامل و تقابل با سیاست خارجی آمریکا، تهران: دفتر مطالعات سیاسی و بین المللی وزارت امور خارجه، چاپ اول.
- کولایی، الهه جعفر خاشع و حبیب رضازاده (۱۳۹۰). «روابط روسیه و آمریکا در پرتو سیاست ازسرگیری اوباما»، فصلنامه مطالعات اوراسیای مرکزی، سال چهارم، شماره 9، پاییز و زمستان.
- کولایی، الهه، دلفروز، محمد تقی و افضلی، رسول ( 1389)، بررسی زمینههای نظری و تاریخی همگرایی و واگرایی در فدراسیون روسیه، تهران: دفتر مطالعات سیاسی و بینالمللی وزارت امور خارجه، چاپ دوم.
- گلوشنکو، ترنیکوف یو ان( 1378)، "ابعاد سیاست آمریکا در مورد کشورهای مستقل مشترکالمنافع"، فصلنامه مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز، سال هشتم، دوره سوم، شماره ۲۵، بهار.
- مشیرزاده، حمیرا و نظامی، مریم ( 1389)، «مسکو و جمهوریهای پیرامونی در دوران شوروی: چارچوبی تحلیلی برای درک روابط و اقدامات»، فصلنامه سیاست، دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران، دوره 40، شماره 2، تابستان.
- ملچین، لئونید( 1379)، یوگنی پریماکف: زندگی یک دولتمرد، تهران: دفتر مطالعات سیاسی و بینالمللی وزارت امور خارجه.
- میر فخرایی، سید حسن( 1392)، روسیه و ناتو. تهران: پژوهشکده مطالعات راهبردی، چاپ اول.
- نوری، علیرضا( 1389)، سیاست خارجی روسیه در دوره پوتین؛ اصول و روندها، تهران: دانشگاه جامع امام حسین (ع)، چاپ اول.
- نوری، علیرضا( 1390)،"جمهوری اسلامی ایران و اصل سازگاری در سیاست خارجی روسیه در دوره مدودیف"، فصلنامه مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز، شماره 73، بهار.
- هانتینگتون، ساموئل( 1378)، برخورد تمدنها و بازسازی نظم جهانی، ترجمه محمدعلی حمید رفیعی، تهران: دفتر پژوهشهای فرهنگی، چاپ اول، ١٣٧٨.
- هوارت، دیوید( 1378)، "نظریه گفتمان"در: مارش دیوید و استوکر جری، روش و نظریه در علوم سیاسی، ترجمه امیر محمد حاجی یوسفی، تهران: پژوهشکده مطالعات راهبردی.
- واعظی، طیبه( 1392)، "دیاسپورا و روابط دو جانبه؛ مطالعه موردی آمریکاییان هندیتبار"، فصلنامه مطالعات راهبردی، سال شانزدهم، شماره اول، بهار.
- Bogaturov, Alexei (1998), “Russia-US: Politics of Selective Resistance”, International Affairs (Moscow)., Vol. 44, No. 4.
- Brzezinski, Zbigniew( 29 March 2005), “Russian Roulette,” Wall Street Journal.
- Derk, Avere( September-October 2008), “Russian Foreign Policy and the Global Political Environment”, Problems of Post-Communism, 55 (5).
- Foucault, M (1988). The Archaeology of Knowledge. London:
Tavistock.
- Jackson, Nicole J(2003), Russian Foreign Policy and the CIS, Theories, Debate and Actions. London: Routledge.
- Jonson, Lena (2004) Vladimir Putin and Central Asia: The Shaping of Russian Foreign Policy (Culture and Society in Western and Central Asia. .B.Tauris & Co Ltd.
- Pannier, Bruce (April 26, 2006), “Eurasia: Shanghai Cooperation
Organization Marks 10 Years”, Radio Free Europe, Radion Liberty.
- Peyrouse, Sebastien (2008), “The Russian Minority in Central Asia: Migration, Politics, and Language”. Washington D. C.: Woodrow Wilson International Center for Scholars, Kennan Institute Occasional Paper Series 297.
- Tsygankov, Andrei P (Winter 2006), “New Challenge for Putin’s Foreign Policy”, Communist and Post-Communist Studies, 50 (1).