نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 استاد گروه مطالعات منطقهایی، گرایش مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز دانشگاه تهران.
2 دانشجوی دکتری مطالعات منطقهایی، گرایش مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز دانشگاه تهران.
چکیده
منطقه آسیای مرکزی که بیش از دو دهه با اختلافات و تنشهای کشورهای منطقه در قبال موضوعات مختلف و امنیتی سازی مسائل مرزی و سرزمینی، آب و محیط زیست، هویتهای قومی و زبانی، کریدورهای ارتباطی و خطوط انتقال انرژی شناخته میشد، طی یک دهه گذشته به تدریج وارد فضای جدیدی از تنش زدایی و غیرامنیتی سازی شده است که در واقع فرایند معکوس امنیتی کردن است؛ یعنی بازگشت یک موضوع از حالت سیاسی فوری به وضعیت سیاسی عادی. این روند در یک دهه گذشته با تغییر نسل رهبران منطقه و عادی سازی مناسبات تاجیکستان و ازبکستان شدت و سرعت بیشتری نیز به خود گرفته است. در نتیجه این تحولات بسیاری از موضوعات نظیر آب، محیطزیست، مرزها و گذرگاههای مرزی، کریدورهای ارتباطی و خطوط انتقال انرژی به تدریج از وضعیت امنیتی گذشته خارج شده و به وضعیت طبیعی و عادی خود بازگشته اند. تحولات یاد شده این پرسش را مطرح می کند که دلایل و زمینه های تنش زدایی و غیرامنیتی سازی در منطقه آسیای مرکزی چیست؟ در پاسخ به پرسش یاد شده این فرضیه می تواند مطرح شود که «تغییر نسل رهبران آسیای مرکزی به عنوان بازیگران (کنشگران) امنیتی ساز، تغییر گفتمان و کنش کلامی رهبران و نخبگان جدید، منافع مشترک حاصل از گسترش خطوط انتقال انرژی و کریدورهای ارتباطی و ترانزیتی و نیز تهدیدهای مشترک آبی و زیست محیطی موجب تنش زدایی و غیرامنیتی سازی در منطقه آسیای مرکزی شده است». به منظور ارزیابی فرضیه مطرح شده این مقاله با کاربست مفاهیم و مولفه های نظری امنیتیسازی و غیر امنیتی سازی که در چارچوب مکتب امنیتی کپنهاگ مطرح شده است، کوشش می کند شناخت و درک بهتری از تحولات جدید صورت گرفته در سطح منطقه آسیای مرکزی حاصل شود.
کلیدواژهها
- بوزان، باری (1379)، "آشنایی با مکتب کپنهاگ در حوزه مطالعات امنیتی"، فصلنامه مطالعات راهبردی، سال سوم، شماره سوم.
- دهقانی فیروزآبادی، سید جلال و سید یوسف قرشی (1391)، "نظریه و روش در مطالعات امنیتیکردن"، فصلنامه مطالعات راهبردی، سال پانزدهم، ماه زمستان، شماره چهارم.
- دهقانی فیروزآبادی، سید جلال و سید محمدعلی علوی (1395) فصلنامه پژوهشهای راهبردی سیاست، سال پنجم، شماره 17، تابستان، شماره پیاپی 47.
- عبدالله خانی، علی و عباس کاردان (1390)، رویکردها و طرحهای آمریکایی درباره ایران، تهران: انتشارات موسسه ابرار معاصر تهران.
- قرشی، سید یوسف (1393)، امنیتیشدن و سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران، تهران: پژوهشکده مطالعات راهبردی.
- رستمی، فرزاد و مسعود نادری (1395)، "برجام، پرونده اتمی و بسترهای امنیتیسازی و غیر امنیتیسازی"، فصلنامه تحقیقات سیاسی و بینالمللی، شماره 27، تابستان.
- کولایی، الهه و حمیدرضا عزیزی (1392)، "تحولات سیاست خارجی ترکمنستان؛ اصل بیطرفی مثبت در عرصه نظری و عمل"، فصلنامه سیاست، دوره 43، شماره 3، پاییز، 173- 196.
- کولایی، الهه (1385)، "سازمان شانگهای و امنیت آسیای مرکزی"، پژوهش سیاست نظری (پژوهش علوم سیاسی)، پاییز و زمستان، دوره 2 ، شماره 3.
- کوزهگر کالجی، ولی (1394)، سیاست خارجی آمریکا در آسیای مرکزی؛ روندها و چشماندازها. تهران: انتشارات وزارت امور خارجه، چاپ اول.
- Anceschi, Luca (2010), “Integrating Domestic Politics and Foreign Policy Making: the Cases of Turkmenistan and Uzbekistan”, Central Asian Survey, pp. 143- 158.
- Eurasianet (2018) “Uzbekistan, Tajikistan Talk up New Era of Amity”, April 20, Available at: https://eurasianet.org/uzbekistan-tajikistan-talk-up-new-era-of-amity, Accessed on: 5/4/2019.
- Gotev, Georgi (2018) “Astana Hosts Little-Publicised Central Asia summit”,
Euractiv, March 16.
-Kadyrova, Elvira (May 2, 2019) “Kazakhstan and Uzbekistan Offer New Opportunities to Unlock the Economic Potential of Central Asia”, New Central Asia, The Voice of Greater Central Asia”, Available at:
http://www.newscentralasia.net/2019/05/02/kazakhstan-and-uzbekistan-offer-new-opportunities-to-unlock-the-economic-potential-of-central-asia/,Accessed on: 23/3/2019.
- Rose, P. (2004) “Securitization and Minority Rights: Conditions of
Desecuritization”, Security Dialogue, 35: 279.
- Sattarov, Rafael (2018) “ASEAN, Uzbek-Style: Tashkent’s New Ambitions in Central Asia”, Carnegie Moscow Center, Jannuary 19.
- Putz, Catherine (2018) “All Together Now: Central Asia's Leaders Set to Meet
in Astana”, The Diplomat, March 13, 2018.
- Tashtemkhanova, Raikhan (2015) “Territorial and Border Issues in Central
Asia: Analysis of the Reasons, Current State and Perspectives”, Anthropologist, 22 (3), pp. 518-525.
- Wæver, Ole (1995) “Securitization and Desecuritization”, in: On Security. ed.
Ronnie D. Lipschutz. Columbia University Press, pp. 46-87.